De meeste krantenbedrijven houden er rekening mee dat hun papieren product al heel wat eerder ophoudt te bestaan. Zo meldden de Britse dagbladen The Guardian en Observer vorige week dat ze afgelopen jaar een verlies leden van 37 miljoen euro. Uit de woorden van de hoofdredacteur van The Guardian bleek dat hij niet verwacht dat zijn papieren krant in 2025 nog zal bestaan. Ook de uitgever van The New York Times verklaarde eind vorig jaar dat zijn krant op enig moment niet meer op papier zal worden gedrukt. Dat klinkt vaag, maar in een interview in 2007 vroeg hij zich al af of The New York Times in 2012 nog wel van de drukpers zou rollen.

Zo’n vaart zal het toch niet lopen? Immers, bij de komst van de tv riep ook iedereen dat de krant spoedig zou verdwijnen? En de Noordelijke Dagblad Combinatie (NDC) nam toch vorig jaar nog een nieuwe drukpers in gebruik? En meldde de brancheorganisatie voor nieuwsmedia, Cebuco, in april niet dat Nederland een echt krantenland blijft? En uit de cijfers van januari bleek zelfs dat enkele dagbladen hun oplage zagen stijgen?

Helaas. Alle mooie woorden ten spijt: de dodebomenkrant delft het onderspit. Vorige maand verscheen een rapport van Gartner, wereldwijd beschouwd als toonaangevend adviesbureau, waardoor bij ieder de schellen van de ogen moeten vallen. Gartner voerde eind 2010 onderzoek uit in zes landen: de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, China, Japan, Italië en India. De ondervraagden gaven aan dat ze inmiddels ongeveer evenveel tijd besteden aan het lezen van een scherm als aan het lezen van papier. Daarmee is een belangrijk omslagpunt bereikt: het beeldscherm heeft de krant en het boek ingehaald.

Gartner sust uitgevers door boven het rapport te zetten dat het overdreven is om al te spreken over de „dood van het papier.” Vanzelfsprekend, want het een hoeft niet per se ten koste te gaan van het ander. Bij schermlezen hoort ook sms’en en msn’en, en dat laat zich moeilijk vergelijken met het onderuitgezakt lezen van een boek.

Preekstoel

Maar niemand moet zich hierdoor zand in de ogen laten strooien. In hetzelfde rapport blijkt wat iedereen al aanvoelt: juist jongeren hebben weinig moeite met lezen van een beeldscherm. Gartner concludeert daarom dat de jongere generatie de verschuiving naar het schermlezen zal versnellen. Daar komt bij dat van de ondervraagden die een iPad of e-reader een gebruiken 94 procent het lezen net zo makkelijk of juist fijner vindt dan lezen van papier. Die tabletcomputers raken snel ingeburgerd, ook bij ouderen. In de VS is het bepaald niet uitzonderlijk als een predikant met een iPad onder z’n arm de preekstoel opstapt en kerkgangers het Bijbelhoofdstuk meelezen op een mobieltje of e-reader.

Terug naar de krant: hoe zit het dan met die verhalen over een nieuwe drukpers en die stijgende oplagecijfers van dagbladen? Die pers van NDC was al in 2006 besteld en bij de installatie ervan in 2010 zei de directeur dat hij die aanschaf op dat moment niet meer gedaan zou hebben. En met de oplagecijfers is het net als met de opwarming van de aarde: regent het een paar weken in de zomer dan roept iedereen dat het wel meevalt. Maar op de langere termijn is de trend glashelder: in 2000 was de totale oplage van betaalde Nederlandse dagbladen 4,3 miljoen stuks, in 2010 was het 3,4 miljoen, ruim 20 procent lager.

Zulke cijfers zijn maar voor één uitleg vatbaar. Een Amerikaanse hoogleraar journalistiek, Jay Rosen, was deze week in Nederland en zei erover: „Er is niet één onderzoek dat aantoont dat jonge mensen op een ogenblik toch naar een krant zullen grijpen. Het publiek zal uitsterven.”

Rest de vraag of dat nu zo erg is. Dagbladuitgevers verspreiden hun artikelen toch ook via schermen? Zeker, maar daar valt nog weinig mee te verdienen. De eerdergenoemde Britse krant The Guardian besloot het roer om te gooien en flink te investeren in de digitale kanalen om zo z’n toekomst veilig te stellen.

De overgang naar schermlezen zal echter nog tal van andere gevolgen hebben. Het lezen van een e-book verschilt niet veel van dat van een gewoon boek, maar de meeste schermlezers doen meer dingen tegelijk: ze lezen vooral op hun mobiel of zien tijdens het lezen hun mails binnenkomen en worden afgeleid door hyperlinks en animaties bij de tekst.

De Amerikaanse auteur Tim Challies somt in een pas verschenen boek, ”The Next Story”, op hoe de digitale explosie, waar het schermlezen onderdeel van is, het leven van christenen beïnvloedt. Hij is niet blind voor de voordelen ervan, maar sluit ook aan bij Calvijns uitspraak dat het hart een afgodenfabriek is. Technologie kan op zichzelf een afgod zijn, „maar veel vaker komt het voor dat digitale technologie een middel is dat onze andere afgoden sterker maakt.” Zo’n citaat vraagt om uitleg, maar dat moet wachten tot een volgende Welbeschouwd.

De auteur is adjunct-hoofdredacteur van deze krant. 
Reageren? Welbeschouwd@refdag.nl