Falcke, van origine Duitser, noemt de prijs een grote verrassing. „Als iemand mij vijf jaar geleden had gezegd dat ik er ooit voor in aanmerking zou komen, had ik het niet geloofd”, aldus de hoogleraar astrofysica aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

Hoe voelt het nu?

„Ik ben er natuurlijk trots op, maar de prijs maakt me ook verlegen. Het is niet niks wanneer collega’s zeggen: „Falcke is een goede wetenschapper.” Dat doet je wat.”

En de 2,5 miljoen euro die aan de prijs verbonden is?

Lachend: „Daar ga ik een lekker biertje van drinken.” Serieus: „Met dat geld kan ik jonge wetenschappers aanstellen die onderzoek gaan doen naar de waarnemingshorizon van zwarte gaten (zie kader, BvdD). We krijgen hiermee een kans om in dat onderzoek een leidende rol te spelen.”

U bent ook lekenprediker in de protestantse kerk in het Duitse Frechen. Bent u theoloog?

„Nee, ik heb geen theologische achtergrond. Sinds mijn zestiende heb ik me overigens wel in de Bijbel verdiept, terwijl we in een vriendenkring geregeld aan Bijbelstudie doen.”

Geen theoloog, maar wel prediker?

„Dat is een erfenis van de Tweede Wereldoorlog. Toen hadden de nazi’s veel predikanten –”Pfarrer”– gevangengezet, maar de kerkdiensten moesten doorgaan. Iemand herinnerde zich dat Luther het ooit had over het ”ambt aller gelovigen”. Sinds die tijd zijn er leken geordend als prediker. Die mogen preken, dopen, avondmaal houden en trouwdiensten en begrafenissen leiden. Ze worden er alleen niet voor betaald. Ik ben geordend als ”Prädikant” toen ik 27 was.”

U bent thuis in de Bijbel en in de wetenschap. Wat zegt Gods Woord over wetenschap?

„In de Bijbel lees ik Wie God is en wie de mens is. In Romeinen 1:20 staat dat de onzichtbare God Zich ook openbaart in Zijn schepping. Dat staat prachtig omschreven in Psalm 19:2: De hemelen verkondigen Gods eer en het uitspansel verkondigt Zijner handen werk. De schepping kan mij dus iets over God leren. Dat betekent dat ik die schepping mag onderzoeken.”

Kunt u daar een voorbeeld van geven?

„Als ik de natuurwetten –overigens ook schepselen van God!– bestudeer, zie ik daarin Gods betrouwbaarheid. Natuurwetten zijn altijd en overal dezelfde. God ook. Als de zwaartekracht alleen in Nederland werkt en in Duitsland niet, zou dat een grote chaos opleveren. Veel beroemde fysici waren niet voor niets gelovige christenen. De wetenschap is dus geen reden om niet te geloven.

Anderzijds is het christelijk geloof geen verontschuldiging om slechte wetenschap te bedrijven. Paulus zegt: Onderzoek alle dingen, behoud het goede. Daar staat precies hoe een wetenschapper zijn werk moet doen.”

Toch levert de Bijbel wetenschappers wel eens problemen op. Neem bijvoorbeeld Genesis 1.

„Dat is het enige scheppingsverhaal dat mij als wetenschapper niet belachelijk in de oren klinkt. Integendeel, ik kan er elke dag nog van genieten. Je moet Genesis 1 lezen als poëtische taal: de scheppingsdagen zijn vrijwel zeker stappen geweest van miljoenen jaren. Natuurlijk begrijp ik niet alles, ook het heelal niet. Te stellige exegetische claims komen daarom arrogant op mij over. Zou ik God moeten vertellen hoe Hij Genesis 1 heeft bedoeld?”

Er zijn christenen die daar anders over denken.

„Ja, maar ik snap niet dat ze in een hoekje gaan zitten protesteren tegen de oerknaltheorie. Zelfs kerken hebben die aanvaard. Bovendien stemt de moderne wetenschap in met de eerste drie woorden van de Bijbel: het heelal heeft een begin. Honderd jaar geleden meende de wetenschap nog dat het heelal altijd heeft bestaan.”

En als Bijbel en wetenschap elkaar toch lijken tegen te spreken?

„Dan moeten we beseffen dat de wetenschap altijd een voorlopige stand van zaken geeft; alleen God is alwetend. Een wetenschapper past daarom bescheidenheid.”

Mysterieus en onzichtbaar

De mysterieuze zwarte gaten spreken tot de verbeelding, beseft Heino Falcke, hoogleraar astrofysica aan de Radboud Universiteit Nijmegen. „Ze zijn echt zwart; massa en licht verdwijnen er volledig in. Je kunt ze dus niet zien, want ze zenden zelf geen licht uit.”

Maar ze bestaan wel; daar is volgens Falcke weinig twijfel over mogelijk. „We meten in het centrum van sterrenstelsels veel massa in een klein onzichtbaar object. Omdat zelfs licht daaruit niet kan ontsnappen, kunnen we er nog geen foto van maken. Wel zien we de ‘schaduw’ van een zwart gat, een ring waarbinnen alle licht verdwijnt. Maar die is nog zo miniem dat het op een afstand van Nijmegen naar New York zou gaan om 1 millimeter.”

Ondanks zijn gigantische aantrekkingskracht is een zwart gat maar klein. „Als de aarde zou veranderen in een zwart gat, wordt hij zo groot als een golfbal, maar dan wel een superzware”, duidt Falcke met zijn handen aan.

Er bestaan twee typen zwarte gaten, legt de astrofysicus uit. „Stellaire zwarte gaten komen met miljoenen tegelijk voor in sterren- of melkwegstelsels. Ze zijn ontstaan uit materiaal van opgebrande sterren.”

Het tweede type vormt het hart van elk melkwegstelsel. „Dergelijke superzware zwarte gaten zijn miljarden keren zwaarder dan een stellair exemplaar. Hoe groter zo’n centraal zwart gat, hoe omvangrijker het melkwegstelsel. Een dergelijke krachtpatser houdt ook de sterren in onze Melkweg bij elkaar”, aldus Falcke.

Een zwart gat is bovendien een uiterst efficiënte energiecentrale, vervolgt de hoogleraar. „Zou je er tien emmers water in gieten, dan levert dat genoeg energie op om daarmee heel Nederland een jaar lang te voorzien.”

Het centrale zwarte gat van de Melkweg neemt echter geen genoegen met emmers water, maar slokt geregeld complete sterren en stellaire zwarte gaten uit zijn buurt op. „Het zet dat materiaal om in röntgen-, gamma- en radiostraling.”

De Nijmeegse astrofysicus zoekt samen met andere astronomen naar de ”waarnemingshorizon” van zwarte gaten. Volgens Einsteins theorie heeft elk zwart gat een waarnemingshorizon, een uiterste ‘grens’ waarbinnen alle materie en licht verdwijnen. Falcke: „Als Einstein gelijk heeft, onttrekt de ruimte achter de waarnemingshorizon zich aan ons blikveld. Ons onderzoek moet daarvoor het bewijs leveren.”