Dat betoogt Wouter Keijser, arts-onderzoeker en begeleider van verbeterprocessen in de zorg. Hij nam in de VS deel aan een speciaal trainingsprogramma en draagt deze kennis nu over binnen de zorgsector.

Het overgrote deel van de fouten in de zorgverlening wordt veroorzaakt door inadequate of slechte communicatie tussen zorgteams en professionals. Keijser weet dit uit ervaring. Als arts-assistent liep hij twintig jaar geleden stage op een chirurgische afdeling waar specialisten enerzijds en zaalartsen en verpleging anderzijds nauwelijks met elkaar overlegden. „Dat gaf mij een niet-pluisgevoel. Wat gebeurt hier?” dacht ik.

Jaren later bleek dat dit tot onnodige risico’s en veel medische fouten met dodelijke afloop heeft geleid. Destijds was er niemand die zich erover uitsprak. Later kwam de bewustwording toen een en ander breed werd uitgemeten in de pers. „Zorg is toch een product van samenwerking in teams en zorgkwaliteit recht evenredig met het functioneren van teams?”

Kennis en wetenschappelijk onderzoek naar teamworkmethoden in de zorg, die ook al meer dan twintig jaar in bedrijfsleven, defensie, industrie en luchtvaart worden gebruikt, bieden volgens Keijser inzicht in waar het om draait bij teamwork. Houding en gedrag van teamleden zijn belangrijke elementen. „In het bedrijfsleven is training een miljoenenbranche. In de zorg is het toepassen van deze kennis een relatief nieuw begrip. Deze sector blijkt ver achter te lopen”, zegt Keijser. „Een belangrijke reden hiervoor is dat methoden van buiten de zorg niet per se ook in de zorg toepasbaar zijn.”

Keijser werd als arts opgeleid in het UMC St Radboud in Nijmegen. „Ik ben er zo’n beetje geboren en getogen”, zegt hij. Zijn vader was er neuroloog en ook zijn moeder werkte er. „De ervaringen die ik opdeed, hebben iets met mij gedaan.” De cultuur in de zorg, de hiërarchie, de verafgoding van mannetjesputters: Keijser kon zich er niet helemaal aan onttrekken, maar miste wel nadrukkelijk een constructieve houding onder zorgverleners.

Eenmaal klaar met zijn studie voelde hij aan dat er op sommige plaatsen in de zorg iets grondig mis was. „Het besef daarvan dat ik toen als jonge dokter had is de laatste vijf jaar ook bij anderen gegroeid”, zegt hij.

„In 2001 stelden onderzoekers vast dat in de VS de dood van 100.000 mensen voor ongeveer 80 procent moest worden toegeschreven aan communicatiefouten”, weet Keijser.

In opdracht van voormalig president Clinton lanceerden het Agency for Healthcare Research and Quality (AHRQ) en het ministerie van Defensie (DoD) in 2007 het zogeheten TeamSTEPPS-curriculum (Team Strategies and Tools to Enhance Performance and Patient Safety).

Dit trainingsprogramma werd twee jaar lang getest en verder ontwikkeld in twintig Amerikaanse ziekenhuizen. Rode lijn van TeamSTEPPS is het verbeteren van onderlinge communicatie, het nemen en tonen van verantwoordelijkheid en leiderschap vanuit patiënt-cliëntperspectief en onderlinge samenwerking.

De resultaten spreken volgens Keijser voor zich: 50 procent vermindering van de opnameduur op de intensive care; verbeterde overdracht van de lijst met geslikte medicijnen – bij opname van 72 naar 88 procent en bij ontslag van 53 naar 89 procent van de patiënten; op verloskamers en kraamafdeling 50 procent vermindering van complicaties.

In overleg met AHRQ en DoD is sinds 2008 gewerkt aan doorontwikkeling van TeamSTEPPS voor Nederland en België. Samen met experts van het UMC St Radboud op het gebied van innovatie en procesverbetering werd het volledige TeamSTEPPS-curriculum getest op toepasbaarheid in de Nederlandse en de Belgische situatie.

Sinds 2010 is het programma als TeamSHOPP (Team Strategieën & Hulpmiddelen voor Optimalisatie van Prestaties en Patiëntveiligheid) gratis te downloaden van internet. De eerste Nederlandse ervaringen met TeamSHOPP zijn opgedaan in het VU Medisch Centrum in Amsterdam, het UMC Utrecht en met de beroepsvereniging Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland.

Wouter Keijser werd in de VS getraind binnen het Amerikaanse TeamSTEPPS-programma en is nu een van de eerste TeamSHOPP-mastertrainers. Zij stimuleren multidisciplinaire teams in zorginstellingen en vragen voortdurend aandacht voor de verbetering van werkprocessen. Hiervoor worden binnen ieder team een of meer coaches begeleid. Keijser: „Met deze coach-de-coachaanpak, ofwel ”train de trainer”, wordt geborgd dat de zorgwerkers ook na de trainingssessies aan verbetering blijft werken. Deze coaches of mastertrainers stellen samen met het afdelingsmanagement en teamleden eerst een verbeterprogramma op dat specifiek is afgestemd op de afdeling en de zorg die er wordt geleverd. Op deze manier worden kennis en kunde in de organisatie gebracht, zonder voortdurende afhankelijkheid van dure externe trainers en adviseurs.”

Volgens Keijser zijn er vier randvoorwaarden waaraan minimaal voldaan moet worden om het TeamSHOPP-programma succesvol in te voeren. „Er moet behoefte zijn aan verbetering, er moet bereidheid zijn tot verbetering, tijd, mensen en middelen moeten beschikbaar zijn en verbetering moet geborgd worden.”

Houding en gedrag zijn volgens wetenschappelijk onderzoek goed, snel en effectief trainbaar. „Nu steeds meer bekend is dat slechte communicatie vaak de bottleneck is, zoeken zorgmanagers en bestuurders naar oplossingen. Dat vergt echter een cultuuromslag. En die voltrekt zich niet overal even gemakkelijk.”

www.teamworkindezorg.nl www.ahrq.gov