De afgelopen jaren is in Nederland het percentage zwakke leerlingen bij lezen en wiskunde groter geworden en is het percentage excellente leerlingen bij wiskunde afgenomen, zo blijkt uit internationaal onderzoek.

Ten opzichte van de ons omringende landen doet Nederland het nog goed. Maar de prestaties van onze 15-jarigen blijven duidelijk achter bij die van 15-jarigen uit Finland en de Aziatische landen. Willen we daar wat aan doen, dan moeten we ons onderwijs beter afstemmen op verschillen tussen leerlingen. Dan moeten we onze zwakke leerlingen naar een hoger niveau brengen en dienen we onze beste leerlingen tot excellentie leiden.

Routine

Veel leraren stemmen hun onderwijs onvoldoende af op verschillen tussen leerlingen. Dat verbaast mij niet. Observatiestudies geven al jarenlang hetzelfde beeld. Voor een deel schuilt het probleem bij de beginnende leraren. Beginnende leraren kunnen een veilig en stimulerend klimaat voor hun leerlingen scheppen, zij kunnen hun les efficiënt organiseren, ze kunnen duidelijk uitleggen en weten hun leerlingen vaak ook actief bij de les te betrekken. Maar je kunt nog zo goed zijn opgeleid als leraar, het duurt nu eenmaal een paar jaar voordat je een goed overzicht hebt over de leerlijnen, de spreiding van de leerstof over het jaar en het examenprogramma. Je moet routine opbouwen, voordat je het niveau van je leerlingen écht goed kunt inschatten.

In het voortgezet onderwijs is individueel afstemmen moeilijker dan in het basisonderwijs. Op de basisschool heeft de leraar de hele dag dezelfde klas. In het voortgezet onderwijs zien de leraren hun leerlingen maar weinig, bij kleine vakken soms maar een of twee uur per week. Dan wordt het moeilijker om het niveau goed in te schatten. Bovendien wordt er in het voortgezet onderwijs nog weinig gebruikgemaakt van landelijk genormeerde toetsen, zoals de Cito-toets in het basisonderwijs. Om goed te kunnen vaststellen welke leerlingen achterblijven bij leeftijdgenoten in het land en welke leerlingen beter kunnen presteren, zijn landelijk genormeerde toetsen nodig. Daarmee krijgen de leraren gereedschap in handen om het onderwijs beter af te stemmen op individuele leerlingen.

Leraren hebben ook verdere professionalisering nodig. Experimenten laten zien dat klassenconsultatie en coaching leraren helpen de prestaties van hun leerlingen te analyseren en op grond daarvan maatwerk te leveren. Een enkele masterclass of eendaagse conferentie is niet genoeg. Een leraar profiteert er veel meer van als een collega of vakdidacticus zijn lessen geregeld observeert, analyseert en adviezen geeft.

Kwaliteit

Dat leraren zo af en toe een steek laten vallen, is de leraren echter moeilijk te verwijten. De kwaliteit van het onderwijzend personeel is al jaren gelijk. Het werk stelt op dit moment echter hogere eisen. Als de leraren goede support ontvangen, zullen ze steeds meer maatwerk kunnen leveren.

De auteur is hoogleraar onderwijskunde aan de Rijksuniversiteit in Groningen.