De hemel kleurt donker. Onheilspellend gegrom zwelt aan. Een gitzwarte wolk, met daaronder een slurf van 1,5 kilometer breed, trekt over de aarde. Amper 400 meter verderop slaan bomen en elektriciteitsmasten tegen de grond.

„Het was onbeschrijflijk”, blikt tornadojager Arno Paanstra (33) uit Veenendaal terug op zijn ervaringen van 22 mei vorig jaar. Samen met enkele andere Nederlandse meteorologen stond hij in de Amerikaanse staat South Dakota vlak bij een naderende tornado. Het was er een in de op een na zwaarste categorie, F4 op de Fujitaschaal van F0 tot en met F5. Een F4-tornado bereikt windsnelheden van 331 tot 418 kilometer per uur.

„We zagen dat ontzagwekkende monster steeds dichterbij komen”, vertelt Paanstra per telefoon vanuit Amerika. „Gelukkig was het een dunbevolkt gebied. Veel grasland met hier en daar een boerderij. Je voelt de kick, de adrenaline. Niet alleen omdat je zo dicht bij een zware tornado staat. Ook omdat al het analysewerk dat eraan vooraf is gegaan, resultaat heeft gehad. Tornadojagen is hard werken.”

Fotograferen

Paanstra is in de ban van tornado’s. Voor het zevende jaar is hij momenteel enkele weken in Amerika om wervelwinden op te sporen, te fotograferen en te filmen. Samen met Ben Peters, Floris Bijlsma en Wouter de Baar jaagt hij drie weken lang op tornado’s. De vier meteorologen zijn in het dagelijks leven werkzaam bij Meteo Consult, een bedrijf dat weersverwachtingen levert, onder meer aan deze krant.

Het Nederlandse team wist afgelopen zaterdag enkele tornado’s op te sporen nabij het stadje Ada, in de staat Oklahoma. „Eerst ontdekten we een tornado met een smalle slurf. Later, toen de buien naar het oosten dreven, zagen we net voor zonsondergang een zeer grote tornado met een veel bredere slurf van honderden meters.”

Een dag tornado’s jagen begint voor het team met een briefing. Dan worden de weersverwachtingen, satelliet- en radarbeelden en de kansen op tornado’s besproken. Teamleider Paanstra en zijn collega’s zijn actief in het middenwesten van Amerika. „Je moet vrij nauwkeurig weten waar je eventueel een tornado treft. Je kunt niet zomaar lukraak gaan rijden in een gebied ter grootte van Europa.”

In hun bus rijdt het team vaak honderden kilometers om een wervelwind op het spoor te komen. In het voertuig beschikt het team over een laptop met internetverbinding, een speciale weerradio en een satellietontvangstsysteem. Zo kunnen de tornadojagers recente radarbeelden en metingen van weerstations ophalen en analyseren.

Onweersbuien

In eerste instantie zoeken tornadojagers naar onweersbuien. Die gaan vooraf aan de krachtige wervelwind. „Een onweersbui die om zijn as roteert kan een voorbode zijn van een tornado. Net als een onweersbui waar een soort uitgezakte wolk onder hangt.”

De speurtocht naar onweersbuien is niet zonder gevaar. „De kans dat de bliksem ons treft, is zeker zo groot als de kans dat we worden verrast door een tornado.”

De Nederlanders volgden zondagmiddag de onweersbui tot 2 kilometer ten westen van Joplin. Enkele minuten later vaagde de wervelwind een deel van de stad weg. Zeker 125 mensen kwamen om. „Toen we zondag de onweersbui bij Joplin volgden, zijn we zuidelijker gereden. In de stad zelf zouden we onvoldoende mogelijkheden hebben om op tijd weg te vluchten.”

De tornadojagers proberen een wervelwind zo dicht mogelijk te naderen, tot een afstand van minder dan 5 kilometer, legt Paanstra uit. „Op een afstand van enkele kilometers is een tornado soms al niet meer te zien.” Ook als er een regenscherm om de tornado „is heengewikkeld”, is het natuurfenomeen nauwelijks te volgen. „Wij blijven dan verder uit de buurt, je weet immers niet goed waar de tornado naartoe trekt.”

Sirenes

Tornado’s zijn grillige natuurverschijnselen. De tijd die de tornadojagers hebben om de wervelwind op foto of video vast te leggen, varieert van amper vijftien seconden tot tien minuten. „Vaak rijden we met een onweersbui mee. Je maakt in een paar minuten foto’s en films van de tornado, stapt in de auto, rijdt een paar kilometer verder en stapt weer uit om meer beelden te maken.”

Tijdens hun speurtocht komen de tornadojagers menigmaal in zwaar weer. Al te barre weersomstandigheden proberen ze te vermijden. „In de buurt van een tornado kun je onweersbuien aantreffen met hagelstenen ter grootte van een ei en zelfs groter. Die wil je niet op je hoofd hebben en ook niet op je huurbus.”

Als een tornado ophanden is, rijden de jagers vaak door uitgestorven dorpjes. „Je hoort daar dan de sirenes afgaan. Dat geeft een heel gek gevoel. Wij weten dat de tornado even later verwoestend kan uitpakken. Mensen gaan hun eigen schuilkelder in of vluchten naar een centrale stormkelder in het dorp.”

Meestal zijn de Nederlanders niet de enigen die nog op straat vertoeven. „Vrijwel altijd zijn er meer tornadojagers in de buurt. Bijvoorbeeld universitaire teams die meer over het bijzondere natuurfenomeen willen weten.”

Zorgelijk vindt Paanstra dat burgers niet altijd even snel een veilig heenkomen zoeken als er gevaar dreigt. „Als de sirene afgaat, duurt het meestal nog een kwartier voordat de tornado arriveert. Je ziet dan nogal eens dat mensen nog vrolijk met hun fotocamera rondlopen. Heel gevaarlijk. Zij zullen waarschijnlijk nauwelijks weten hoe een tornado zich ontwikkelt.”

Gevaarlijk

Is tornadojagen een riskante hobby? „Als mensen niet weten wat voor maatregelen wij nemen, kan ik me die gedachte wel voorstellen. Maar wij willen weer heelhuids thuiskomen. Het is van belang om vooraf telkens vluchtroutes te bedenken. Je moet zicht hebben op het wegennet, zodat je op tijd veilig kunt wegkomen. Als wij zien dat een tornado een stad nadert, zullen we daar niet zomaar naartoe rijden. Je hebt daar vaak weinig mogelijkheden om snel weg te komen.

We nemen af en toe risico’s, maar ik vind niet dat we te grote risico’s nemen. Het is soms best lastig. We willen niet té gevaarlijk opereren en tegelijkertijd proberen we een mooi natuurfenomeen te zien. Je moet de gevaren kunnen inschatten, een voorsprongetje op de tornado houden. Zodat dat monster niet over je heenkomt. Bij onweer in je directe omgeving moet je bijtijds in je auto zien te komen, daar ben je betrekkelijk veilig.”

De Nederlanders jagen uit hobby op tornado’s. Tegelijkertijd eisen de wervelwinden honderden slachtoffers. Geeft dat een ongemakkelijk gevoel? „Wij kennen als geen ander de schaduwzijde van dit zeer bijzondere natuurfenomeen. Een zware tornado maakt alles met de grond gelijk. Huizen die in puin liggen, dat is shocking”, reageert Paanstra. „Maar door onze passie maken wij een tornado natuurlijk niet erger. Bovendien leveren tornadojagers gegevens, waardoor de alarmeringssystemen alleen maar beter worden.”

Tornadojagers waarschuwen meer dan eens mensen voor naderend gevaar, stelt de Veenendaler. „Regelmatig geven wij de plaatselijke sheriff van een dorp informatie over een tornado, zodat hij beter kan inschatten welke maatregelen hij moet nemen. Vorige week hebben we in een dorp nog naar mensen geschreeuwd dat ze zich snel in veiligheid moesten brengen. Ik ben bij de nadering van een tornado meerdere keren naar mensen toegerend om hen te waarschuwen. Op die momenten liet ik de gelegenheid om een foto van de tornado te maken aan me voorbij gaan.”

www.tornadojagers.nl

Verwoestende kracht

Tornado’s slaan verwoestend toe. De wervelwinden eisten in Amerika de afgelopen weken honderden levens. Gevreesd wordt dat het huidige tornadoseizoen het recordaantal doden van 1953 zal breken. Toen vielen er 519 slachtoffers.

In de stad Joplin (50.000 inwoners) vielen zondag zeker 125 slachtoffers door een tornado. Daarmee is de dit in Amerika de zwaarste sinds een halve eeuw. President Obama bezoekt morgen de zwaargetroffen stad.

Een tornado kan windsnelheden bereiken van meer dan 400 kilometer per uur. De diameter van de typerende slurf varieert van enkele meters tot enkele kilometers.

Jaarlijks doen er zich in Amerika ongeveer duizend tornado’s voor, met name in de maanden april, mei en juni. De ontzagwekkende wervelwinden duiken vooral op in het middenwesten van Amerika. Het betreft een duizenden kilometers lange strook van het noorden van Texas tot het grensgebied van South Dakota. Het gebied heet ook wel Tornado Alley. Dat de wervelvinden vooral in dit gebied rondrazen, heeft te maken met de ligging ten opzichte van de Rockey Mountains en de Golf van Mexico.

In Nederland doen zich heel af en toe tornado-achtige verschijnselen voor. In augustus 2008 werd Lutjegast opgeschrikt door een zware windhoos. Die trok een spoor van vernielingen. Onder meer een schuur was uit het lood geslagen.