Van tijd tot tijd lezen we berichten over mensen -niet zelden topfiguren uit het bedrijfsleven- die gehandeld hebben in aandelen met voorkennis. Ze wisten dat een bedrijf er slecht voorstond. Dat zou voor de koers van de aandelen op korte termijn gevolgen hebben. Of zij wisten dat er een overname op komst was. Dat zou de koers van de aandelen omhoogstuwen.

Er zijn mensen die voor zulke komende handelingen een fijne neus hebben. Zij gaan af op hun intuïtie. Er zijn ook mensen die langs informatiekanalen voor anderen gesloten zijn iets weten van de komende aankoop, respectievelijk verkoop. In dit laatste geval spreken we van handelen met voorkennis. Meermalen is deze voorkennis onrechtmatig verkregen. De te incasseren winst is dan evenzeer onrechtmatig; vandaar dat aan handelen met voorkennis een luchtje zit dat soms zelfs voor de rechter gezuiverd moet worden.

Geen alternatief
De lezer zal gezien hebben dat dit artikel een enigszins vergelijkbare titel draagt. Ik heb het werkwoord onderhandelen gebruikt in plaats van handelen. Misschien hebben lezers niet zo vaak aan de mogelijkheid van onderhandelen met voorkennis gedacht, terwijl het toch wel plaatsvond.

Ik gebruik de term onderhandelen met voorkennis naar aanleiding van een bericht op de voorpagina van NRC Handelsblad van 7 juni. De kop luidt: ”Reconstructie formatie: CDA kon op VVD en D66 rekenen”. Uit het artikel blijkt dat het CDA zich vlak voor de formatie met de PvdA ervan vergewist heeft dat er ook een kabinet met VVD en D66 te formeren zou zijn. De PvdA was ervan overtuigd dat het CDA geen alternatief had voor een coalitie met de sociaal-democraten.

Wat zal Wouter Bos zich genomen gevoeld hebben toen hij dit bericht las. Ik ga ervan uit dat deze reconstructie juist is.

Op details uit dit bericht ga ik niet in. Het enige wat mij bezighoudt is het feit dat het CDA wist dat er voor de coalitie met de PvdA een alternatief was. Hoewel dat niet in het artikel stond, is het bekend dat het CDA de voorkeur gaf aan een coalitie met de VVD. De enige onzekere factor was D66. Door informatie was het bekend geworden dat D66 een driepartijenkabinet met CDA en VVD wel wilde, zij het op eigen voorwaarden. Men trekke de parallel met beursverkopen of -aankopen die plaatsvinden op basis van voorkennis. Wie over de voorkennis beschikt, zit in een riante positie. Deze kan door onhandig onderhandelen verspeeld worden. Deze kan echter ook door een slim spel uitgebuit worden.

Ik kijk naar twee, eigenlijk naar drie kanten. De PvdA heeft zich verkeken op de positie van het CDA. Zij heeft -zo meen ik uit het bericht in NRC Handelsblad te mogen concluderen- niet verwacht dat het CDA deze voorkennis zou trachten zich eigen te maken. Ik laat ethische kwalificatie, respectievelijk diskwalificatie over het optreden van het CDA terzijde. De lezer trekke zijn eigen conclusies. Dat de PvdA zich genomen voelt, is wel het minste wat ik erover zeggen wil. Men begrijpt dat ”genomen” in dit geval een meervoudige betekenis heeft.

In goed vertrouwen
Ik denk ook aan de kleine christelijke partijen: SGP en ChristenUnie. Ik herinner me hoe er van hun kant positief is gesproken over de onderhandelingen. Deze kleine partijen hebben in goed vertrouwen nogal wat geïnvesteerd in deze onderhandelingen; voor een belangrijk deel met positief resultaat. Zij waren bereid dit ook naar hun achterland (liever dan achterban; al gebruik ik het woord achterland allerminst als equivalent voor achterlijk land) te verdedigen. Nu blijkt dat het CDA deze onderhandelingen heeft gevoerd met in het achterhoofd de wens van de VVD om de kleine christelijke partijen uit te sluiten. Die wens kan in vervulling gaan, want D66 is een redelijk, aanvaardbaar alternatief.

Ik denk dat mr. Rouvoet zijn dagboekaantekeningen in het licht van deze onthulling nog wel eens zal overlezen. Hij zal ze niet herschrijven, maar wel aanvullen, denk ik. Laten we hopen dat geïnteresseerde lezers niet te lang op publicatie van de oorspronkelijke versie en van de latere aanvullingen hoeven te wachten. Ik ben althans zeer benieuwd.

Het laat zich denken dat niet alleen de PvdA, maar ook de beide andere fracties zich genomen voelen. Het is goed dat dit werkwoord ”genomen” -zoals ik hierboven schreef- op verschillende manieren verstaan kan worden.

Onbekende kaart
Moeten we nu zeggen dat de gesprekken met SGP en CU een farce geweest zijn? Dat gaat mij te ver. Niettemin heeft het CDA een kaart in handen gehad waarvan de kleine partijen het bestaan niet kenden!

Of hebben zij zich toch wel eens afgevraagd of het CDA wel echt open kaart speelde? Mijn antwoord op de vraag is dat SGP en CU in het CDA een zuster- (of nicht)partij gezien hebben die er dezelfde ethiek op nahoudt als zijzelf. Zelfs al zou men de relatie nog wat losser achten dan die van nichten, er zit toch iets in van dezelfde bloedgroep - maar ach, men kan zich vergissen.

D66
En dan ten slotte D66. Deze partij zat in zekere zin in de voordeligste positie, dus op rozen. Bemind door de VVD en daarom niet genegeerd kunnen worden door het CDA, terwijl voor het oog van christelijk Nederland nog vriendelijk werd gedaan naar SGP en CU. Intussen moet men concluderen dat het hart van het CDA daar niet heeft gelegen. Integendeel. Er is een groot politiek spel gespeeld, waarvan de goed van vertrouwen zijnde SGP en CU het slachtoffer zijn geworden en D66 de winnaar.

Of die winst verzilverd zal worden in een vier jaar durende coalitie is voor mij net meer de vraag dan voorheen.

Les voor de stemmer
Ik vind deze onthulling ook een flinke les voor hen die vanuit de kleine christelijke partijen op het CDA gestemd hebben om het aan een meerderheid te helpen, de zogenaamde strategische stemmers. Tot die kiezers zou ik zeggen: Denk er nog eens over na hoe het CDA uw stem heeft gehonoreerd. Daar was het zelfs vóór de formatie al mee bezig.

Interessant is dat het liberale NRC Handelsblad (dat is toch een juiste typering voor deze krant) juist deze manoeuvre van het CDA heeft onthuld. Ik ben NRC Handelsblad erkentelijk voor dit speurwerk. De lezer voelt hoezeer ik tot in mijn gal geraakt ben door deze CDA-politiek.

De auteur is ethicus en emeritus hoogleraar van de Christelijke Gereformeerde Kerken.