Database Pietas ontsluit boeken puriteinse vroomheidsleer

Guthrie, Perkins, Baxter, Owen, Bunyan: een paar grote namen uit de Engelstalige kerk. Veel van hun geschriften zijn enkele eeuwen geleden in het Nederlands vertaald. Van sommige boeken verschenen sindsdien vele edities.

Voor onderzoekers is het noodzakelijk om te weten welke uitgaven er zijn, door wie ze vertaald zijn en in welke bibliotheek ze staan. Die informatie is vanaf dinsdag allemaal te vinden op pietasonline.nl.

Het idee voor Pietas ontstond in 1993, zegt Huisman. Hij was toen werkzaam bij de universiteitsbibliotheek van Leiden. „Vanuit de universiteit werd mij gevraagd iets te ontwikkelen waarmee de universiteit zich op internet kon presenteren: artikelen, biografieën en onderzoeksinformatie. Korte tijd later verscheen de eerste webcatalogus. In die tijd ontstond bij mij het idee dat het mooi zou zijn als op een vergelijkbare manier theologische geschriften zouden kunnen worden ontsloten.”

Ook de Stichting Studie Nadere Reformatie –Huisman is bestuurslid– vond het een goed plan. In 1996 begon hij met de inrichting en het vullen van de database Pietas. „Inderdaad, we waren er vroeg bij.”

Huisman zette in 2001 een andere belangrijke stap met het publiceren van de Bibliografie van het gereformeerd Piëtisme in Nederland (BPN), met een compleet overzicht van de literatuur over de Nadere Reformatie. Vijf jaar later werd de BPN opgenomen op de website Sleutel tot de Nadere Reformatie (ssnr.nl) en uitgebreid met het Onderzoeksarchief Nadere Reformatie. In dit digitale archief is de gehele tekst van 600 publicaties beschikbaar. Pietas is volgens hetzelfde model opgezet.

Wat zit er in Pietas? Huisman: „Een beschrijving van alle boeken met gereformeerde vroomheidsteksten die ontstaan zijn in de periode 1590-1800. We zijn gestart met ongeveer 3500 uitgaven van vooral puriteinse werken die in het Nederlands vertaald zijn. Deze waren in meer landen populair en geleidelijk worden ook de Duitse, Scandinavische en Hongaarse uitgaven toegevoegd. Aan de Nederlandse oudvaders wordt al gewerkt.”

Pietas werkt als een moderne bibliotheekcatalogus met simpele zoekmogelijkheden. Er is veel extra informatie: een complete inhoudsopgave, de Engelse bronnen worden genoemd en alle namen zitten in de index. Op termijn wil Huisman nog meer realiseren door ook secundaire bronnen toe te voegen die iets vertellen over het boek, de auteur of de uitgever.

Pietas ziet hij als een opstap naar het echte werk: het onderzoek van de inhoud, het gebruik en de betekenis van al die boeken. Pietas faciliteert de onderzoeker. „Als wetenschapper wil je teksten kunnen vergelijken en analyseren.”

Huisman verwacht dat Pietas het onderzoek naar de gereformeerde vroomheidsliteratuur een impuls kan geven. „Ik hoop dat het onderzoek in een versnelling komt. Ook internationaal. Opvallend is dat bij vroomheidsliteratuur de grenzen van talen, confessies en eeuwen relatief gemakkelijk worden overschreden. Dat vraagt om meer vergelijkend en internationaal opgezet onderzoek.”

Goed onderzoek begint volgens Huisman met een goede bibliografie. Hij wijst op een recente publicatie waarin voor het onderzoek niet de eerste editie van een boek is gebruikt, maar een latere, ingekorte versie. „Daarin waren argumenten tegen de Rooms-Katholieke Kerk en bepaalde citaten weggelaten. Ook uitgevers brengen soms hertalingen op de markt waarbij niet de beste editie is vertaald, maar een andere versie. Dat is jammer.”

De Pietasredacteur heeft inmiddels een netwerk opgebouwd. Hij onderhoudt contacten met de Amerikaanse kenner van de puriteinen dr. J. Beeke en met bibliothecarissen in Scandinavië – „deze week kwam een enthousiaste mail vanuit Zuid-Afrika binnen.”

In Nederland heeft hij goede contacten met de beheerders van bijzondere collecties, zoals die van de universiteitsbibliotheken –in het bijzonder die van de Vrije Universiteit– en de Koninklijk Bibliotheek. „Van groot belang zijn ook de Dr. Steenblokbibliotheek en de collecties van de Theologische School van de Gereformeerde Gemeenten en van de Gereformeerde Bijbelstichting. Ongeveer 25 procent van de gevonden publicaties is alleen hier of in een particuliere collectie te vinden.”

Huisman heeft een volle werkweek aan Pietas – zo veel is er nog te doen. De Woudenberger werkt aan de database vanuit een kamer in de bibliotheek van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij is voor dit werk als gastonderzoeker verbonden aan het Studiecentrum voor Protestantse Boekcultuur. „Een inspirerende omgeving met prima faciliteiten. De hoofdconservator, dr. A. A. den Hollander, is ook hoogleraar voor de geschiedenis van het religieuze boek. Dr. W. J. op ’t Hof doceert hier als bijzonder hoogleraar geschiedenis van het gereformeerd piëtisme en emeritus hoogleraar dr. F. Postma verricht er onderzoek naar de Hongaarse boekcultuur.”

Huisman werkt vier dagen per week in Amsterdam, maar soms ook elders: „Als er wat lekkers te halen is op boekenterrein.”

www.pietasonline.nl

Boek adopteren

In Pietas is van vijftig boeken de gehele inhoud opgenomen. Bladzijde voor bladzijde zijn die oude boeken gescand en vanaf dinsdag na te lezen voor elke geïnteresseerde. Huisman wil meer. Hij zou het liefst alle boeken –doorzoekbaar– opgenomen zien in het systeem, maar dat vraagt veel inzet en tijd en dus ook geld. Hiervoor moeten de fondsen nog worden gevonden.

Waarschijnlijk kunnen mensen die Pietas een warm hart toedragen binnenkort een boek adopteren. „Ik denk serieus over de mogelijkheid dat particulieren, een kerkelijke gemeente of een bedrijf het scannen van een boek of een collectie boeken voor hun rekening nemen.” Huisman (bereikbaar onder website@ssnr.nl ) moet het plan eerst nog verder uitwerken.

Presentatie en expositie

De presentatie van Pietas vindt dinsdag plaats in het hoofdgebouw van de Vrije Universiteit Amsterdam. De bijeenkomst, die vrij toegankelijk is, begint om 15.00 uur. Aanmelden via erfgoed@ubvu.vu.nl en 020-5985187.

Sprekers zijn onder anderen drie boekenhistorici: de Belgische onderzoeker dr. G. Proot, dr. W. Heijting, die iets vertelt over François Boels en het piëtistisch-gereformeerde netwerk, en prof. dr. W. J. Op ’t Hof, die spreekt over de relatie tussen puriteinse auteurs en hun Nederlandse vertalers.

Tot 1 augustus is in de studiezaal Bijzondere Collecties een kleine expositie rond het thema ingericht met de titel: ”Om des selfs voortreffelickheit uyt het Engelsch vertaelt. Nederlandse vertalingen van puriteinse werken in de zeventiende en achttiende eeuw”.

Database Pietas ontsluit boeken puriteinse vroomheidsleer

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?