Vandaag is het Europadag. Deze dag herinnert aan 9 mei 1950, toen de Franse minister van Buitenlandse Zaken Robert Schuman een verklaring uitsprak die aan de basis ligt van de huidige Europese Unie. In die verklaring werd voorgesteld om de kolen- en staalproductie van Frankrijk en Duitsland gemeenschappelijk te beheren, zodat een oorlog tussen hen „niet alleen ondenkbaar doch ook materieel onmogelijk” werd. Ook Italië en de Benelux sloten zich bij dit streven aan, dat in 1951 leidde tot de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS).

Schumans idealisme en gerichtheid op het gemeenschappelijke belang zijn vervaagd. Nationale belangen voeren op dit moment de boventoon. In de eurocrisis wenden veel Europese politici en burgers zich af van de zwakke broeders (in de eurozone) en voor zover politici de helpende hand bieden is dat vooral uit eigenbelang. Frankrijk en Italië hebben voorstellen gedaan om grenscontroles her in te voeren, terwijl andere lidstaten de andere kant op kijken, om zich zo af te schermen van Afrikaanse vluchtelingen. Dit is extra schrijnend in het licht van de speciale verantwoordelijkheid van Europa voor Afrika die Schuman in zijn verklaring zag.

Nationale belangen mogen dan van het begin af aan een rol hebben gespeeld, zonder zicht op en verwerkelijking van het gemeenschappelijke belang heeft het Europese integratieproces geen toekomst. Dit is het dragende idee achter het Europese project. Als het ieder voor zich is, heb je bij elkaar uiteindelijk niets te zoeken. De manier waarop de Unie omgaat met minderbedeelden binnen en buiten haar grenzen vormt dan ook een ware testcase voor het Europese project.

Waarden

Hoe kan het gemeenschappelijke belang weer in het vizier komen? Door terug te grijpen naar de waarden die we in Europa met elkaar delen, waarop het gemeenschappelijke belang kan worden gebaseerd. Verschillende levensbeschouwelijke tradities hebben bijgedragen aan de vorming van de Europese cultuur, met name de Grieks-Romeinse cultuur, het christendom, het humanisme en de verlichting. Ook al worden deels verschillende benamingen gehanteerd, uit deze tradities komen vijf gemeenschappelijke waarden naar voren: vrijheid, gelijk(waardig)heid, gerechtigheid, gemeenschap en diversiteit. Hoewel de vraag gesteld kan worden of dit specifiek Europese waarden zijn –in combinatie wellicht wel–, het zijn in ieder geval waarden van Europa.

Schuman was zich blijkens zijn geschriften bewust van deze waarden en hun christelijke wortels. Ze hebben een steeds prominentere plaats gekregen in de EU-verdragen en ze zijn opgenomen in het Handvest van de Grondrechten (van de EU).

Papier zegt alleen niet zo veel. De vraag is natuurlijk of en hoe deze waarden in praktijk worden gebracht en daarmee het gemeenschappelijke belang gediend wordt. Dit vraagt om een andere benadering (van de Europese integratie) dan die op dit moment dominant is. De dominante drijfveer van lidstaten om deel te nemen aan het Europese integratieproces lijkt (economisch) eigenbelang te zijn. Dit gebeurt vaak uit angst voor externe bedreigingen en crises, zoals blijkt uit de eurocrisis en de omgang met Afrikaanse vluchtelingen. Als reactie hierop streeft de EU naar economische, politieke en militaire macht.

Het is hoog tijd voor een alternatieve benadering, die uitstijgt boven eigenbelang en angst als de drijvende krachten van de Europese samenwerking. Deze benadering richt zich op het gemeenschappelijke –Europese en zelfs mondiale– belang vanuit liefde voor de ander en hoop op een betere wereld.

Hoop op een betere wereld? Jazeker. De beroemde theoloog N. T. Wright herinnert ons eraan in zijn boek ”Verrast door hoop” dat Jezus’ opstanding uit de dood en de toekomstige opstanding van ons eigen lichaam en de vernieuwing van hemel en aarde ons een hoopvol perspectief geven op het leven hier en nu. God wil Zijn kinderen gebruiken om die vernieuwing, zij het gedeeltelijk, op deze aarde en in de tegenwoordige tijd tot stand te brengen. Daarmee geeft Hij zowel een teken als een voorproefje van Zijn uiteindelijke redding.

Verantwoordelijkheid

We kunnen en moeten van de EU niet verwachten dat zij Gods Koninkrijk en Zijn gerechtigheid op aarde realiseert, maar zij heeft wel een belangrijke verantwoordelijkheid om de problemen van onze tijd aan te pakken. Zou het zo kunnen zijn dat God Zijn kinderen alsook mensen die niet in Hem geloven maar dezelfde zaak zijn toegedaan op een bijzondere manier hiervoor wil gebruiken?

De auteur is politicoloog en schrijft een Europapublicatie voor zowel de ChristenUnie als de European Christian Political Foundation (ECPF).