Neem de albatrossen op afgelegen atollen in de Stille Oceaan. Die voeden hun kuikens met kleine stukjes plastic die op voedsel lijken. De kuikens bezwijken aan ondervoeding en wanneer hun kadavers vergaan, belanden die stukjes plastic weer in zee. Een funeste versie van recycling.

Nagenoeg elke zeevogel heeft plastic in zijn maag zitten. Volgens experts is dat ook het geval bij zeeschildpadden en veel vissoorten.

Een van de slachtoffers is de noordse stormvogel, een veelvoorkomende zeevogel; er leven er miljoenen van op de hele wereld. In de maag van een stormvogel komen gemiddeld 35 stukjes plastic voor met een totaalgewicht van 0,31 gram. De volledige populatie zou daarmee in totaal 45 ton kunststof via de maag meedragen. Dat is een schatting van Jan Andries van Franeker, bioloog bij onderzoeksinstituut Imares in Wageningen.

De afgelopen dertig jaar heeft Van Franeker plastic aangetroffen in de maag van ruim 95 procent van de onderzochte stormvogels uit de Noordzee. Een vergelijkbaar percentage dragen vergelijkbare soorten met zich mee.

Het gaat bijvoorbeeld om de Wilsons stormvogels. Die soort zou jaarlijks ongeveer 35 ton plastic transporteren van zijn overwinterplaatsen in de noordelijke Atlantische gebieden naar de broedplaatsen in Antarctica. „Als de voedingsgewoonten ertoe leiden dat het dier plastic kan verwarren met voedsel, dan is het bijna zeker dat het spul in zijn maag zit”, vreest Van Franeker.

De bioloog is deze maand in Honolulu geweest voor de vijfde internationale conferentie over zeevervuiling. De vorige conferentie dateert van 2001.

„Ik heb soms een nachtmerrie waarin de stormvogels die tonnen plastic op alle aanwezigen in een conferentiezaal als deze laten vallen”, vertelt Van Franeker. „Dat zou pas een statement zijn.”

De oceanen raken steeds meer vervuild door een enorme hoeveelheid plastic, visgerei en ander vuilnis. Er zijn geen exacte cijfers voorhanden, maar het zou om massale hoeveelheden gaan. In 2006 waagde het Milieuprogramma van de Verenigde Naties zich aan een schatting: per vierkante kilometer zee zouden er 13.000 stukjes plastic ronddrijven. Een wandeling aan de kust, waar ook ter wereld, maakt het probleem al gauw duidelijk – tenzij die strook net is schoongemaakt.

De Amerikaanse organisatie Ocean Conservancy houdt zich al 25 jaar bezig met het schoonmaken van stranden en kustlijnen. In die 25 jaar hebben ongeveer 9 miljoen vrijwilligers in 152 landen 66 miljoen kilogram vuilnis opgeruimd en gerubriceerd. Dat staat in een nieuw rapport dat in Honolulu werd gepresenteerd.

De top drie ziet er als volgt uit: sigarettenpeuken, voedselverpakkingen en kroonkurken. Ook komen voor in de top tien: plastic zakken, flessen en rietjes. „Mensen beseffen niet genoeg hoe gevaarlijk deze vervuiling is voor de oceanen”, benadrukt Achim Steiner, directeur van het VN-Milieuprogramma (UNEP). Volgens Steiner is zwerfvuil op zee een „onzichtbaar” probleem en wordt het daarom genegeerd. Nieuw wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat kleine plastic deeltjes chemicaliën vrijgeven die schadelijk zijn voor het spijsverteringssysteem. Dit zou ernstige gevolgen hebben voor soorten die in zee leven, maar evengoed voor mensen.

Vogels vermalen het materiaal in hun maag tot kleine stukjes. Die verlaten hun maag-darmkanaal via de ontlasting, maar giftige stoffen uit het plastic blijven er vervolgens in achter. Hoe sneller vogels plastic verteren, hoe meer gifstoffen ze in hun lichaam opnemen, aldus Van Franeker.

Jaarlijks produceert de wereld ongeveer 260 miljoen ton nieuw plastic. Ter vergelijking: in 1950 ging het nog maar om 5 miljoen ton. Iedereen in de ontwikkelde landen gebruikt er gemiddeld ongeveer 100 kilo per jaar van. Inwoners van ontwikkelingslanden hebben voorlopig genoeg aan 20 kilo, maar hun gebruik is de laatste jaren sterk aan het stijgen.

Plastic is niet afbreekbaar, maar valt steeds verder uiteen in kleinere stukjes, tot de deeltjes microscopisch klein worden. En zo kan het materiaal honderden jaren in het milieu blijven rondzwerven. Volgens Steiner zijn nieuwe beleidsmaatregelen dringend noodzakelijk.

Hij pleit voor een uitbreiding van het Zuid-Koreaanse systeem van producentenverantwoordelijkheid EPR. Het EPR-systeem verplicht fabrikanten en importeurs ertoe een bepaalde hoeveelheid van hun producten te recyclen. In de vijf jaar sinds de lancering van het programma in Korea werd meer dan 6 miljoen ton afval hergebruikt, waaronder 70.000 ton plastic. Het programma bracht in totaal 1,1 miljard euro op. Het bleek een goede bron van nieuwe werkgelegenheid.

Ook Van Franeker pleit voor beleidsmaatregelen. „Het ontwikkelen van een verplicht statiegeldsysteem voor plastic volstaat.” Duitsland, Nederland en de Scandinavische landen hebben elk zo’n systeem. Gevolg: meer dan 95 percent van alle kunststofflessen worden gerecycleerd.

Van Franeker sluit af met een waarschuwing: „Ook afbreekbaar of composteerbaar kunststof moet worden verboden. Daarin zit even veel plastic als in het materiaal dat van olie is gemaakt. Het zogenaamde bioplastic breekt gewoon sneller af in microdeeltjes dan de traditionele kunststoffen. We zijn niet meer in staat het te zien, maar het is er nog steeds.”

Volgens Van Franeker promoot de industrie afbreekbaar en composteerbaar plastic, waardoor gebruikers op korte termijn gewoon zullen doorgaan met het eenmalig gebruik van plastic. „Dat gedrag is echter niet houdbaar.”

De Nederlandse bioloog is ondanks alles niet tegen het gebruik van plastic: „Het is een prachtig materiaal. Het moet echter wel veilig en herbruikbaar worden.”