Op de voorjaarsvergadering van de Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis hield ik vorige week zaterdag een lezing over de bezwaren tegen de Herziene Statenvertaling (HSV). Het bestuur wilde graag van een ‘insider’ weten waarom er bezwaren tegen zo’n project waren. Ik heb geprobeerd het zo goed mogelijk uit te leggen.

Eerst heb ik iets verteld over de revisiegeschiedenis van de Statenbijbel sinds 1756. Vervolgens somde ik zes bezwaren op tegen revisie die werden genoemd in het recente debat voor en tegen de HSV. Die tegenwerpingen zal ik hier niet herhalen; de tekst van mijn lezing zal worden gepubliceerd in het Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis.

Daarna wees ik de aanwezigen erop dat in de media vooral een ander bezwaar tegen de HSV de aandacht trok, namelijk dat de revisie een „list van de duivel” zou zijn. Dit argument is niet nieuw. Het werd al tegen de Synodale Vertaling (1868) en de Nieuwe Vertaling (1951) gebruikt. Ik deed de suggestie dat dit retorische middel via het Amerikaanse fundamentalisme in Nederland ingang heeft gevonden. Deze suggestie onderbouwde ik door te verwijzen naar de GBS-brochure ”Het meesterstuk van de duivel” (1974), een samenvatting van ”The Devil’s Masterpiece” van de Amerikaanse baptistenpredikant M. L. Moser.

Ook wees ik op de brochures van de Bijbelgelovende Baptisten (zij erkennen alleen de GBS-uitgaven als zuivere Bijbels), die hun inspiratie ontlenen aan dr. Peter S. Ruckman, een van de belangrijkste Amerikaanse fundamentalisten van het moment. Ruckman zweert bij de King James Version en meent zelfs dat er bij de vertaling sprake was van „advanced inspiration” (aanvullende inspiratie). Niemand die de duivel zo vaak in stelling brengt als Ruckman.

Er zijn verschillen tussen de Bijbelgelovende Baptisten en de GBS, zo maakte ik de aanwezigen duidelijk. Tegelijkertijd constateerde ik ook een belangrijke overeenkomst: de hang om de zuivere, onverminkte tekst te handhaven en daar tittel noch jota aan te veranderen. Een typering die Scholten niet bestrijdt.

De literatuurwetenschapper David Norton noemde een dergelijke omgang met de Bijbeltekst ”AVolatry” (naar Authorized Version). In lijn daarmee zie ik de GBS-omgang met de Bijbel als bibliolatrie; in technische zin een Nederlandse variant van het Amerikaanse fundamentalisme. Let op, het gaat mij om het zuivere gebruik van het woord ”fundamentalisme”, het is geen stigma!

In zijn reactie geeft Scholten mij een extra argument in handen: de vertalers werden geïllumineerd door de Heilige Geest. Die illuminatie moet onderscheiden worden van de inspiratie van de Bijbelschrijvers, maar een echt goede exegese van dat verschil heb ik nog nooit gelezen. Het is een citaat dat in de context staat van een beroep op de vroomheid van de Statenvertalers, om welke reden er niets herzien mag worden. „Wie deze weg wil gaan”, schrijft dr. G. van den Brink, „valt onvermijdelijk ten prooi aan subjectivisme en willekeur – of aan de volstrekt ongegronde gedachte dat de Bijbel beter in het geheel niet meer vertaald of zelfs maar hértaald zou kunnen worden” (Van Dorp en Drieënhuizen, ”Heilige tekst in onze taal” (2006), pag. 12).

Illuminatie, advanced inspiration en de listen van de duivel passen in een fundamentalistische omgang met de Bijbeltekst.

Ten slotte zegt Scholten dat ik mijn „ideale Bijbeluitgave” heb geschetst. Ik heb echter alleen gezegd dat ik denk dat de HSV een beter lot is bereid dan de Tukkerbijbel. En wel om de eenvoudige reden dat haar door Scholten genoemde eerste uitgangspunt, eigentijds taalgebruik, een broodnodige zaak is. Het profetische Woord dat zeer vast is, is niet gebonden aan Nederhebreeuws in een negentiende-eeuws taalkleed met zeventiende-eeuwse naamvallen.

De auteur is als historicus werkzaam aan de Vrije Universiteit en voormalig wetenschappelijk medewerker van de GBS.