Voor velen is de nogal stoïcijnse, berustende en bijna fatalistische wijze waarop Japanners de ramp over zich laten heenkomen moeilijk te begrijpen. Een Nederlander die getroffen wordt door een dergelijke ramp en vervolgens in een onverwarmd opvangcentrum terechtkomt zonder voldoende eten en drinken zal waarschijnlijk al snel het gevoel hebben dat daarmee zijn waardigheid en zijn individuele rechten worden aangetast. Deze verontwaardiging zal zich uiten in boosheid, waarschijnlijk op de overheid. Van berusting is dan geen sprake. Vanwaar toch dit verschil?

Een verklaring hiervoor kan wellicht gevonden worden als we de Japanse geschiedenis in ogenschouw nemen. Het blijkt dan dat de idee van absolute, universele en individuele rechten in de Japanse geschiedenis, tot zeer recent, volledig afwezig was. De idee van een absoluut individueel recht kon aanvankelijk niet eens in het Japans worden vertaald.

Omdat de idee dat men als individu en als mens per definitie bepaalde absolute rechten geniet in Japan nog steeds in het algemeen minder gemeengoed is dan bijvoorbeeld in Nederland, is men in Japan ook eerder in staat om zich bij het onvermijdelijke en bij de gevolgen van een grote ramp als deze neer te leggen. In plaats van, zoals bij veel Amerikanen het geval was die slachtoffer waren geworden van de orkaan Katrina, boos te worden op een overheid die niet in staat is geweest haar inwoners voldoende te beschermen, berusten de getroffen Japanners in hun lot.

Ten tweede zorgt het traditioneel relatief ontbreken van de idee dat elk individu per definitie bepaalde absolute en universele vrijheden geniet er ook voor dat de groep als institutie in Japan voor het individu belangrijk is. Immers, als absolute rechten niet gegarandeerd zijn dan worden de status, reputatie en positie die men heeft in de eigen (kleine) groep belangrijker. Dit heeft als uiteindelijk resultaat dat een individu ook eerder zal berusten in en zich zal neerleggen bij wat als wenselijk wordt gezien door zijn omgeving en de groep waartoe hij behoort.

Ten slotte laten de beelden die uit Japan komen niet alleen berusting en beheersing maar ook volharding zien. In Japan wordt het werkwoord ”gambaru”, dat vertaald kan worden met ”volhouden”, in het dagelijks leven bijzonder veel gebruikt. Japanners kunnen zich goed bij het onvermijdelijke neerleggen mits niet eerst alles eraan is gedaan om de zaken nog ten goede te keren. Dat laatste is maar goed ook, want anders zou berusting wel eens snel kunnen omslaan in fatalisme.

De auteur is in Hiroshima gepromoveerd op een onderzoek naar Japanse buurtgroepen.