„Het is geen straf om je te verdiepen in een fascinerende musicus en in een boeiende tijd. En vervolgens gul uit te delen. Deel 1 van de biografie gaat over de jaren 1871 tot 1920 en telt 488 bladzijden, deel 2 wordt mogelijk nog dikker. Ik schrijf geen biografie op hoofdlijnen, want dan moet ik te veel interessante geschiedenis laten liggen.

Mijn opzet is Mengelbergs leven zo goed mogelijk in kaart te brengen. Ik wist voordat ik aan de biografie begon weinig meer dan dat hij vijftig jaar het Concertgebouworkest dirigeerde en dat hij in de Tweede Wereldoorlog ‘fout’ was geweest.

Tijdens het onderzoeken van Mengelbergs leven ging er een wereld voor mij open. Ik bewonder deze dirigent nu als een van de belangrijkste aanjagers van het Nederlandse muziekleven in de vorige eeuw. Hij bracht het Concertgebouworkest op wereldniveau. Hij haalde componisten als Ravel en Stravinsky naar Amsterdam en promootte werken van Mahler en Strauss.

Mengelberg bezat een enorme wilskracht én charisma. Hij was een autoriteit en kon ook erg onaangenaam zijn tegen orkestleden. Dat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog volhield dat muziek en politiek niets met elkaar te maken hadden, kwam hem duur te staan. Het dirigeren in Nederland werd hem verboden. Eerst levenslang, later is dit verminderd tot zes jaar.

Mengelbergs leven eindigde daardoor tragisch. Ik begrijp dat zijn houding voor velen een slag in het gezicht was. Toch worstel ik met de vraag of de straf voor deze misstap rechtvaardig is geweest. Mengelberg gaf het verkeerde voorbeeld met zijn vriendelijke opstelling tegenover de Duitsers, maar hij heeft geen mensen omgebracht. Vanwege zijn enorme inzet en verdienste voor het muziekleven was misschien meer barmhartigheid, meer vergevingsgezindheid op zijn plaats geweest.”

Tijdens de Boekenweek komt dagelijks een biograaf aan het woord. Morgen: Daan van der Kaaden over W. G. van de Hulst.