Vooral na de aanval van duizenden moslims op het dorp van christelijke vuilophalers op de Moekattamberg in Caïro, waarbij dertien doden vielen, hebben veel kopten gemengde gevoelens over de opstand tegen het regime van de verdreven president Mubarak. „We voelen ons net jojo’s”, vertelde een koptische vriendin me. „Het ene moment zijn we hoopvol, en daarna is alles weer somber en willen we zo nel mogelijk emigreren.”

Aan het begin van de opstand waarschuwden veel kerkleiders tegen deelname aan de rebellie. De koptische patriarch Chenouda III ging zelfs zo ver dat hij zich pal achter Mubarak schaarde.

De leiders waren van mening dat de kerken slechter af zouden zijn als in het beleid van de overheid meer geluisterd zou worden naar wat in de maatschappij leeft. Daar bestaan immers nogal negatieve gevoelens over de kopten. Het regime-Mubarak zorgde in elk geval voor enige bescherming.

Nu het centrale gezag in Egypte erg verzwakt is door de afwezigheid van politie op straat, lijkt het erop dat de kerkleiders gelijk krijgen. De afgelopen weken waren een aaneenschakeling van incidenten. Kerken werden in brand gestoken, kopten werden vermoord, kloosters werden beschoten door het leger.

Het dieptepunt kwam deze week, toen grotendeels ongewapende kopten op de Moekattamberg werden aangevallen met geweren, messen en stenen. De aanleiding was dat ze demonstreerden tegen het in brand steken van een kerkje ten zuiden van Caïro.

Veel kopten waren na de val van Mubarak enthousiast dat ze als volk eendrachtig hadden gezorgd voor de val van de dictator. Ook nu bestaat er nog veel tevredenheid over die opstand.

„We zijn blij dat veel politiek vuil en corruptie is blootgelegd”, vertelde een vriendin me desgevraagd. „Het is goed dat de waarheid bekend wordt. Maar we zijn bang dat de moslimbroederschap het voor het zeggen krijgt. Meestal zijn we enorm gestrest en bang voor de toekomst.”

Net als bij de moslims leeft er onder de kopten veel vrees voor economische misère. Velen zijn bang hun baan kwijt te raken door de crisis. Ook bestaat de angst bestolen of aangevallen te worden.

De kopten komen duidelijk meer op voor hun rechten dan ze in het verleden durfden. Al dagen wordt er door duizenden kopten gedemonstreerd voor het televisiegebouw aan de Nijl. Ze eisen dat een kerk in hun dorpje Sool, net ten zuiden van Caïro, wordt herbouwd op de plaats waar moslims het de week daarvoor vernietigden. Het leger heeft beloofd de kerk te herbouwen, maar de dorpelingen vertrouwen het niet omdat moslims de kerk hebben gekraakt en weigeren weg te gaan.

Aanvankelijk wilde het leger een kerk herbouwen op een nieuwe locatie in de woestijn, net buiten het dorp. De kopten van Sool accepteren dat niet omdat ze niet willen worden gemarginaliseerd.

De koptische kerkleider Chenouda III heeft zijn gemeenteleden dringend verzocht te stoppen met de demonstraties, omdat ze een gevaar zijn voor de sociale rust in Egypte en omdat het makkelijk tegenacties kan opwekken.

De demonstratie bij Moekattam deze week had plaats uit solidariteit met de kopten uit Sool. De priester van Moekattam, Samaan, probeerde de jongeren ervan te weerhouden; hij wist wat de gevolgen konden zijn. De assertieve actie werd inderdaad niet gewaardeerd door een grote groep moslims uit een naburige wijk. Kopten zijn welkom in Egypte zolang ze hun mond houden en zich bescheiden opstellen, als gasten in hun eigen land.

Veel kopten hebben door het bloedbad bij Moekattam het vertrouwen in een goede afloop van de opstand verloren. Wat voor toekomst gaan ze tegemoet?

In elk geval een toekomst met meer democratie en meer islam. De grondwet van Egypte blijft onveranderd zeggen dat het land islamitisch is en dat de eerste bron van de wetgeving de sharia is. De sharia is een diffuse set van uitspraken, verhalen, theologische opvattingen, wetten en gedragsregels. Het is geen uitgewerkt wetboek en heeft daarom interpretatie nodig. Degenen die gerechtigd zijn tot die interpretatie, zijn de islamitische geleerden.

Wordt Egypte dan een staat waar die geestelijken altijd het laatste woord hebben over de wetgeving en over het politieke proces? De militaire dictatuur heeft dit de afgelopen jaren verhinderd, maar een grotere mate van democratie zal, vrees ik, deze doos van Pandora openen. Dat was precies waar de kerk in Egypte altijd bang voor was. Krijgen de zwartkijkers dan toch gelijk?

Ik denk dat de positie van de christenen in Egypte zal verslechteren. Meer centraal gezag zal er wel voor zorgen dat de kerk weer wat bescherming krijgt, maar een islamisering van de wetgeving maakt christenen nog meer dan nu tweederangsburgers met minder rechten dan moslims.

Minder vrijheden voor de kerk, een economische crisis en politieke instabiliteit lijken me bij uitstek ingrediënten die de komende jaren zullen zorgen voor een exodus van kopten.

De auteur woont sinds 1988 in Egypte.