Dianne Hamer bracht vele dagen door in het Koninklijk Huisarchief in Den Haag. Ze las en las en las. „Sophie heeft zo ontzettend veel brieven geschreven. Zij had contact met zo veel mensen. Zelf zei ze er over: „Brieven schrijven is het enige genoegen uit mijn jeugd dat mij gebleven is.” Uiteindelijk heb ik een selectie moeten maken. De biografie zou onleesbaar zijn geworden als ik alles zou hebben verwerkt.” Ook uit het materiaal dat Hamer vond in het Franse archief van de Napoleons met wie Sophie goede contacten onderhield, moest Hamer een keuze maken.

Wat concludeert u na het lezen van zo veel brieven van haar? Wie was koningin Sophie?

„Als ik vertelde dat ik met een boek over koningin Sophie bezig was, vroegen mensen vaak: „Wie is dat?” Ik noem haar de vergeten koningin. Sophie was in haar tijd echter heel populair en geliefd. Zij heeft veel betekend en deed veel aan liefdadigheid. Sophie was echter een voor haar tijd te zelfstandige en te geëmancipeerde vrouw.

Haar minder goede reputatie heeft zij gekregen door haar slechte huwelijk met koning Willem III, dat resulteerde in een scheiding van tafel en bed. Daarna is zij steeds afgezet tegen de tweede vrouw van Willem III, koningin Emma.”

Hoe kon het zo spaak lopen tussen koningin Sophie en haar man?

„Sophie is vooral door haar vader, de koning van het Duitse Württemberg, gevormd. Hij besprak politieke zaken met haar en liet haar stukken lezen. Toen zij met prins Willem trouwde, dacht zij na het bestijgen van de troon zijn rechterhand te worden. Ze wilde hem assisteren en met hem meedenken, maar tot haar grote frustratie wilde Willem dat niet. Dat gaf spanning. Net als zijn ontrouw in het huwelijk.”

Het waren twee mensen met stevige karakters?

„Ja, dat zou je kunnen zeggen. Koning Willem III kon soms woedend en driftig worden. Vaak wordt gezegd dat hij dat van zijn grootvader Paul, tsaar van Rusland, heeft geërfd. We moeten niet vergeten dat koningin Sophie evengoed een kleindochter van deze tsaar was. Misschien verklaart dat wat.

Overigens zijn door de twee kampen van Willem en Sophie over en weer veel beschuldigingen geuit. Ik moest in dat verband tijdens het schrijven van mijn boek vaak denken aan de echtscheiding van de Britse prins Charles en prinses Diana.”

De schuld van de huwelijkscrisis wil Hamer zeker niet alleen bij Willem leggen. „Ik heb wel gedacht: Sophie, wat draaf je nu toch door. Zij gaf haar man geen rust.”

Bij de opvoeding van de kinderen zaten Willem en Sophie ook niet op één lijn.

„Nee, Sophie wilde haar kinderen graag zelf lesgeven. Willem voelde daar niet voor. Hij trok zijn oudste zoon Willem –Wiwil genoemd– steeds meer naar zich toe. Sophie kreeg bij de opvoeding van haar jongste zoon, Alexander, wel de ruimte. Met hem heeft zij heel haar leven een nauwe band gehouden. Alexander groeide echter op tot een wat zonderlinge prins, die zich opsloot in zijn paleisje.”

U beschrijft koningin Sophie als een intelligente vrouw.

„Dat was zij absoluut. Zij interesseerde zich voor de literatuur, schilderkunst en wetenschap. Sophie correspondeerde met veel mensen uit die wereld. Bijzondere belangstelling had zij voor de politiek. Zo schreef zij een manifest over de positie van de koning in het staatsbestel. Iets wat nu haast ondenkbaar zou zijn. Sophie maakte zich grote zorgen over de positie van de Oranjes. Zij verwachtte dat er een einde zou komen aan de monarchie in Nederland.

Zij bewonderde mannen als Thorbecke en Groen van Prinsterer. Zij onderhield nauw contact met hen, vooral met het echtpaar Groen van Prinsterer, dat in Den Haag aanvankelijk net als zij aan het Plein woonde. Elke zomer bezocht Sophie de familie een- of tweemaal op haar landgoed Blankenburg. Tijdens Groens ziekbed aan het einde van zijn leven kwam Sophie persoonlijk naar zijn gezondheid informeren.”

Over het geloofsleven van Sophie meldt u niet zo veel.

„Sophie was een zeer gelovige vrouw. Zij was net als haar vader een aanhanger van een ondogmatisch christendom. De liturgische gebruiken in de lutherse en de anglicaanse kerken vond zij prachtig en zij benijdde de rooms-katholieken en de Nederlandse calvinisten omdat zij zo zeker waren van hun geloof. Wat zij niet kon uitstaan, waren hun dogma’s. Zij las zelf de Bijbel en zocht daarin steun, er waren momenten dat zij voelde dat God tot haar sprak en dan kon zij bidden. Zij raakte als echte romantica in vervoering door bijzondere natuurverschijnselen, door mooie landschappen en zag daarin hoe de grootheid van God werd onthuld.”

Mede n.a.v. ”Sophie, koningin der Nederlanden. Biografie van Sophie van Württemberg (1818-1877) op basis van brieven en dagboeken”, door Dianne Hamer; uitg. Verloren, Hilversum, 2011; ISBN 978 90 8704 201 1; 297 blz.; € 25,-.

Koningin Sophie (1818-1877)

Prinses Sophie van Württemberg wordt op 17 juni 1818 geboren als dochter van koning Willem I van Württemberg en grootvorstin Catharina Paulowna van Rusland. Haar moeder overlijdt kort daarna en Sophie wordt opgevoed door –vooral– haar vader en diens tweede vrouw, koningin Pauline.

In 1838 ontmoet Sophie voor het eerst haar toekomstige man, de Nederlandse Prins van Oranje. Sophie ziet de relatie niet zitten. Toch wordt het huwelijk in 1839 gesloten, de prins was een te goede partij om het huwelijk te verbieden.

De verhouding met haar schoonmoeder, koningin Anna Paulowna, is slecht. De echtgenote van koning Willem II is tegen het huwelijk, onder meer omdat het om een relatie tussen een volle neef en nicht gaat.

Willem en Sophie krijgen drie kinderen: Willem (1840-1879), Maurits (1843-1850) en Alexander (1851-1884).

Bij de troonbestijging van koning Willem III in 1849 wordt Sophie koningin der Nederlanden.

Het huwelijk eindigt in 1855 in een scheiding van tafel en bed. Een echte scheiding is uitgesloten, onder meer omdat die de positie van het koningshuis te zeer zou schaden. Bij officiële gelegenheden treden Willem en Sophie wel samen in de openbaarheid. Koningin Sophie gaat op Paleis Huis ten Bosch wonen. Haar zoon Alexander is haar steun en toeverlaat.

Op 3 juni 1877 overlijdt Sophie op 58-jarige leeftijd. Zij wordt bijgezet in de koninklijke grafkelder in de Nieuwe Kerk in Delft.

Agenda

Een Engelse minister over de jonge Sophie: „Een zeer charmant meisje, dat iedere troon in Europa tot eer zal strekken.”

Sophie op de dag dat prins Willem haar hand vraagt: „Ons gesprek duurde niet lang; hij kuste mij, ik ging naar bed maar kon niet slapen. Ik had het gevoel alsof ik mijn eigen doodvonnis had geveld; af en toe was ik opstandig, dan zei ik hardop tegen mijzelf dat het onmogelijk was. Die hele nacht stond ik in vreselijke tweestrijd. Tegen de ochtend werd ik kalmer. Het scheen mij alsof alles nog niet verloren was, dat God mij zou bijstaan, dat de geest van mijn overleden moeder uitkomst zou brengen.”

Sophie over de wetenschap: „Als ik heb weten te ontsnappen aan de sleur waarin vorstinnen doorgaans leven en het bestaan van anderen heb leren kennen, begrijpen en delen, dan heb ik dat voor een belangrijk deel te danken aan mijn studie. Zij deed mij beseffen hoe nietig de individu is en hoe verheven God en Zijn schepping zijn. Men moet mij mijn heimelijke voorliefde voor de metafysica maar vergegeven; ik doe er niet meer aan. Maar in ieder geval verliest men daardoor zijn behoefte aan oppervlakkige lectuur en voelt men behoefte aan steviger en gezonder geestevoedsel.”

Sophie over haar man, koning Willem III: „Het is mij volkomen duidelijk dat hij niet de volledige beschikking over zijn verstandelijke vermogens heeft. (…) In zijn leven gaan edelmoedige handelingen gepaard met daden zo laag en wreed dat het niet te geloven is. Zijn aanvallen van razernij en gewelddadigheid treden periodiek op.”

Na het overlijden van haar zoontje Maurits is zij radeloos: „Ik hoop dat ik gauw mag sterven. Bid voor mij.”

Citaten

Koningin Beatrix brengt woensdag 9 en donderdag 10 maart op uitnodiging van emir Hamad Ben Khalifa al-Thani een staatsbezoek aan Qatar. Prins Willem-Alexander en prinses

Máxima vergezellen de vorstin. Minister Rosenthal van Buitenlandse Zaken reist namens het kabinet mee.

In Amsterdam zijn bij veilinghuis Sotheby’s van 8 tot en met 13 maart de kijkdagen voor de veiling van stukken uit de nalatenschap van koningin Juliana (sothebys.com).