Het welkomswoord tijdens de overdracht van het Open Archief aan het Verhalenarchief van het Nationaal Archief in Den Haag was donderdagmiddag nog maar nauwelijks uitgesproken, of een bejaarde man stond op. Hij vindt het thema van het Open Archief, ”Kinderen over foute ouders”, ongelukkig gekozen. Kinderen ván foute ouders, dat zou nog gaan.

Volgende sprekers haken erop in: de interruptie tekent de gevoeligheid die er nog altijd rond collaboratie met de nazi’s heerst. Toen historicus C. van der Heijden –zelf uit de doelgroep– studenten op pad stuurde om kinderen van foute ouders te interviewen, wilden velen hun verhaal kwijt, maar de meesten alleen anoniem.

R. Smedinga, wiens vader dienst nam bij de Grüne Polizei, opende in 1999 de website Bunkerslaap. Hij beschreef de relatie met zijn vader. Het leverde een groot aantal reacties op, soms complete manuscripten waarin mensen het verleden van zich af schreven. Smedinga was „verrast door de enorme respons.” Na een anonieme dreigbrief ging de site echter dicht.

Smedinga somt op hoe Nederland met zijn geschiedenis omgaat. „Musicals vormen een rare groeimarkt. Re-enactment, het naspelen van het verleden, is ook in.”

Het archiveren van persoonlijke verhalen is een derde methode. Geïnspireerd door websites zoals Schoolbank en Wikipedia, waar door medewerking van het publiek in korte tijd een forse databank ontstond, besloot Smedinga in 2008 tot de oprichting van het Open Archief. Daarin plaatsten kinderen van foute ouders hun verhaal.

Donderdag werd het overgedragen aan het Nationaal Archief. Daar bevinden zich al de dossiers van de Bijzondere Rechtspleging rond mensen die het tijdens de oorlog met de bezetter hielden. „Het is ons meest geraadpleegde archief”, zegt medewerker P. Brood. „Door het inzien van een dossier vallen soms allerlei raadselachtige, moeilijke dingen uit de jeugd van mensen op hun plaats. Het levert vaak heftige emoties op.”

Het Open Archief is de pioniersfase voorbij. „De verhalen van de kinderen bevinden zich hier nu onder één dak met die van hun ouders”, zegt Smedinga. De mogelijkheid om nieuwe verhalen te schrijven, blijft bestaan. „Ik ken mensen die meer tijd nodig hebben om daaraan toe te komen.”

„Talloze verhalen halen niet de geschiedenisboeken, maar zijn wel de moeite waard”, zegt Brood. „Ze vullen de officiële geschiedenis aan en het schrijven ervan is therapie.”

Na de Bevrijding werden er zestig tehuizen ingericht voor in totaal 15.000 kinderen van foute ouders. „Het Militair Gezag schreef in juli 1945 dat voorkomen moest worden dat deze kinderen hun hele leven het stempel ”NSB-kind” zouden dragen. Dat is mislukt”, zegt Van der Heijden. Hun jeugd werd vaak gedomineerd door angst vanwege de plagerijen en door schaamte vanwege een verleden waarvoor ze niet verantwoordelijk waren. In het Open Archief legden ze hun pijnlijke herinneringen vast.

Het initiatief stuitte echter ook op weerzin. „Alsof de kinderen de daden van hun ouders zouden willen bagatelliseren, of zelfs slachtoffergeld zouden willen incasseren”, zegt Smedinga.

Van der Heijden –wiens boek ”Grijs verleden” in 2001 veel stof deed opwaaien omdat het beklemtoonde dat het overgrote deel van de bevolking geen held en geen schurk was, maar zich zo veel mogelijk gedeisd hield– wil het initiatief nemen om „voor het eerst in Nederland een tentoonstelling over de daders in te richten.”

Voor Van der Heijden was zijn vader zijn held, totdat hijzelf een bal in de bloemen van de overbuurvrouw liet rollen. De dame opende haar raam en schreeuwde: „Vuil fascistenjong!” Van der Heijden liep naar huis om te vragen wat een fascistenjong was.