Als de dokter hem wil uitleggen dat hij aan ”alexie”, woordblindheid, lijdt, is zijn weerwoord: „Ik lijd niet, mijn situatie is voor mij de enige normale.” Zijn wereldbeeld heeft hij opgebouwd uit de prenten uit de Bijbel van Doré en uit de literaire verhalen die zijn grootvader aan hem doorgeeft. De laatste kan door een verblijf van 24 uur in de vrieskou niet meer lezen, maar hij betreurt dit niet: „Literatuur moet je niet lezen, die moet diep binnen in je zitten.”

De maatschappij blijkt niet van dit standpunt overtuigd; van zijn juf leert de jongen (het boek is in de ik-vorm geschreven) dat de opgroeiende mens zich zonder letters niet kan ontwikkelen. En hoewel de jongen zelf aan een studie aan de universiteit of aan de bosbouwhogeschool denkt, brengt zijn vader hem naar een tehuis voor ”onnozelen” als hij veertien is.

De jongen beseft dat hij eenzaam is, maar denkt dat dit verband houdt met zijn positie als uitverkorene. En eenmaal aangekomen in het tehuis –drie zalen, met bedden langs de wanden waarop hij meteen moet gaan liggen omdat er meer geslapen dan geleefd moet worden– beschouwt hij zijn verblijf er als een bewijs dat hij „zijn hele leven geliefd is geweest.”

Er is één schrijnend gemis: zijn vader heeft de Bijbel van Doré achtergehouden, omdat die zijn zoon „ziek, ongezond en achterlijk” maakt. Het is een onnoemelijk gemis; voor de jongen zijn de prenten gelijk aan goddelijke openbaring. Zijn hele leven ziet hij in de beelden van Doré. Na een halfjaar spreekt de directrice van de instelling het vermoeden uit dat de jongen begrijpt wat er tegen hem wordt gezegd. Hij mag een aparte kamer betrekken en een predikant komt hem de geloofsbelijdenis afnemen. Over gemeenschap der heiligen durft de jongen zich niet uit te spreken, omdat hij zich daarover te onwetend acht.

Het is bijzonder hoe er contacten ontstaan in het leven van de jeugdige hoofdpersoon. De nieuwe directeur van het tehuis leest hem voor uit het werk van de Franse filosoof Blaise Pascal en samen filosoferen ze over diens uitspraken. De man zegt de jongen liever als exclusief te betitelen dan als onnozel. Later heeft de jongen een relatie met een vrouw die net zo onverwacht afloopt als ze begonnen is. Niettemin blijven bepaalde relaties op een bijzondere manier bestaan.

Als de kerk een Doréjubileum voorbereidt, wordt de jongen als deskundige gevraagd zijn leven met Doré weer te geven in een boek. Via een opnameapparaat kan hij aan deze vraag voldoen. Hij vertelt over de vorderingen die hij maakt met het natekenen van de platen van Doré. Hij tekent die vanuit zijn herinnering, alle lijnen ziet hij letterlijk voor zich, zijn geheugen is fabuleus, hij vergist zich zelden in feiten en beelden. De betekenis van die feiten en beelden is echter uniek, eenmalig, door hem zelf met een bepaalde situatie verbonden.

En dat is nu juist het spannende. Want hoewel er niet veel opzienbarends gebeurt, is het een intrigerend boek. Wie is de ”ik”? Is hij onnozel of juist superintellectueel? De lezer zit opgesloten in zijn hoofd, zodat ontsnappen bijna niet mogelijk is. En die ”ik” beleeft zonder letters een leven van volmaakte harmonie. Maar de lezer die wel lezen kan, komt meer te weten omdat de schrijver een ontsnappingsclausule heeft bedacht: hoewel de ”ik” het boek heeft ingesproken, hebben anderen de tekst uitgeschreven. En die nemen de vrijheid om te schrappen en dingen toe te voegen, zodat de lezer zich gaandeweg steeds meer gaat afvragen hoe de werkelijkheid nu echt in elkaar steekt. Maakt het woord ons leven leefbaar of niet? Kunnen we leven bij beeld alleen? Of nog dieper: kun je zalig zijn als je niet gezien en toch geloofd hebt?

De verrassingen blijven niet uit; de altijd gedachte vaderliefde sneuvelt bijvoorbeeld catastrofaal. Dat is niet het geval met de naïviteit van de ”ik”; die blijft onwrikbaar staan tot aan het eind. Lindgren is een kunstenaar die woord en beeld samenvoegt tot een prachtig geheel.

De Bijbel van Doré, Torgny Lindgren; uitg. De Geus, Breda, 2010; ISBN 978 90 4451 313 4; 249 blz.; € 19,90.