Het blijft een ondoorzichtige markt, die van het huishoudelijk werk. Sjoukje Botman, die afgelopen maand op dit onderwerp promoveerde, weet er uit ervaring over mee te praten. Tijdens haar studietijd had ze zelf drie huizen waar ze schoonmaakte. Aan de adressen was ze via via gekomen. Zoals het vaak gaat bij het zoeken van een huishoudelijke hulp.

Botman: „Twee adressen had ik van m’n zus overgenomen. Over haar waren de bewoners erg tevreden. Dus probeerde ik haar te evenaren. Ik vond het echt topsport, ging er ook bewust in joggingpak heen en was na twee uur afgedraaid. Achteraf denk ik: het was gekkenwerk. In twee uur een heel huis doen lukt niemand. Zeker niet als er ook nog hoogpolig tapijt ligt en er een dressoir met tientallen losse frutsels staat, waarvan verwacht werd dat ik ze allemaal afstofte.”

Juist omdat ze ervaring met dit soort werk had, koos socioloog Botman een promotieonderzoek rond het thema ”de werkster”. „Huishoudelijk werk fascineerde me. Zeker omdat de overheid werksters niet als werkenden beschouwt. In een folder van het Ministerie van Sociale zaken en Werkgelegenheid staat: „Een goede opstap naar een betaalde baan.” Alsof schoonmaakwerk geen betaald werk is! En dan is het nog maar de vraag of de leus de werkelijkheid weergeeft. Welke werkster vindt nou een andere baan omdát ze eerst schoonmaakwerk heeft verricht?”

In haar proefschrift, waarin ze vooral focust op de stad Amsterdam, behandelt ze eerst de geschiedenis van huishoudelijk werk. „Rond 1900 bijvoorbeeld was het voor de gegoede burgerij heel gewoon om een meisje in dienst te hebben. Sterker nog: hoe meer huishoudelijk personeel, hoe meer status. Dat er ongelijkheid was tussen de dienstmeid en haar werkgeefster, paste bij de manier waarop de samenleving toen was georganiseerd.”

Het werken als dienstmeid werd gezien als goede voorbereiding op het leven als getrouwde vrouw. Bij veel dienstmeisjes leefde de hoop dat ze door hun nieuwe leven kennis zouden maken met een man van betere komaf. Zo sneed het mes aan twee kanten. Na de oorlog veranderde dat. De standen vielen weg en het huisvrouwenideaal kwam in zicht. De overheid promootte dat ook, onder het motto: gezinsherstel is volksherstel. Veel vrouwen haalden hun eigenwaarde uit het schoonmaken van het huis, dat dan ook schoner dan schoon moest zijn.

„Er zijn verschillende redenen waarom het huisvrouwenmodel in veel gezinnen niet meer voldoet”, zegt Botman. „Apparaten hebben veel huishoudelijke klussen overgenomen. Het zelf naaien van kleding is niet meer rendabel; kleren uit de winkel zijn vaak goedkoper omdat ze in lagelonenlanden worden gemaakt. Bovendien zijn veel vrouwen hoogopgeleid en willen ze ook na hun trouwen betaald werk blijven doen.

Veel buitenshuis werkende vrouwen hebben in hun hoofd dat ze het huishouden zelf moeten doen, maar ze lopen tegen tijdgebrek aan. Daar komt bij dat ze na een zware dag werk geen puf meer hebben om een stofdoek te pakken. Dus gaan ze op zoek naar een huishoudelijk werker. Hoewel ze zich daar eigenlijk, met het huisvrouwenmodel nog in hun achterhoofd, ongemakkelijk bij voelen.”

Ook als ze eenmaal iemand in dienst hebben, blijven die gevoelens van ongemak. En dat heeft gevolgen, ook voor de schoonmaker of schoonmaakster die ze inhuren. Uit het onderzoek van Sjoukje Botman blijkt namelijk dat veel werkgevers zich „vermijdend” opstellen tegenover hun werknemer. Ze willen zichzelf niet als werkgever zien en maken dus bijvoorbeeld geen duidelijke afspraken. „Ze schamen zich in feite dat ze anderen het vuile werk laten opknappen.”

Uit Botmans onderzoek blijkt ook dat werknémers daar nou net niet op zitten te wachten. Die hebben het liefst een zakelijke dame of heer boven zich, die duidelijke afspraken maakt over wat hij of zij gedaan wil hebben en daarvoor wil betalen. Ook te familiair gedrag wordt niet altijd gewaardeerd. „Het is natuurlijk goed om af en toe een compliment te maken of een bedankbriefje neer te leggen. Maar te vaak zeggen hoe blij je met iemand bent, benadrukt in de ogen van veel werkenden de ongelijke situatie.”

Wat je wel kunt doen om een goed werkgever te zijn? „Zorgen dat je goede schoonmaakspullen in huis hebt, een lekkere stofzuiger bijvoorbeeld. En ruim de boel op voordat hij of zij komt. Ga zelf eens door het huis om te kijken wat handig schoonmaakt en wat niet. Ik spreek uit ervaring als ik zeg dat tien losse tubetjes op een badkamerplankje niet plezierig zijn.”

Pauzes binnen werktijd

Mannen en vrouwen van nu zijn vaak niet opgevoed met personeel in huis. Er leven dan ook veel vragen over de wijze waarop je met een huishoudelijke hulp moet omgaan. Op de meest gestelde geeft Sjoukje Botman antwoord.

Wat is een redelijk uurtarief?

„In Amsterdam is 15 euro per uur niet ongewoon. Daarbuiten kun je vanaf 10 euro tot 15 euro per uur afspreken.”

Is dit zwart of wit?

„Een huishoudelijk werker is er zelf verantwoordelijk voor dat hij zijn inkomsten bij de belasting opgeeft. Wil je dat stimuleren, dan is het logisch dat je hem of haar niet te weinig betaalt. Als werkgever ben je wel verplicht 6 procent vakantiegeld te geven en zes weken door te betalen bij ziekte.”

Ik twijfel of ik mijn huishoudelijke hulp de sleutel moet geven. Is dat gebruikelijk?

„Ja, dat is wel gangbaar. Je laat toch alleen iemand in je huis die je vertrouwt. En het is ook gewoon praktisch.”

Laat ik het schoonmaken helemaal aan mijn werkster over of maak ik kluslijstjes?

„Ellenlange lijsten werken frustrerend. Zeker als een huishoudelijk werker eigenlijk te weinig tijd heeft voor al die schoonmaaktaken. Je kunt als werkgever wel aangeven waar hij of zij zich op kan concentreren, bijvoorbeeld op het soppen van de keuken.”

Kan ik mijn werkster vragen extra taken te doen?

„In overleg is dat prima. Maar overleg dan ook in hoeveel tijd dat haalbaar is. En betaal die tijd dan ook uit.”

Vallen pauzes binnen of buiten werktijd?

„Daar is wettelijk niets over geregeld. Maar als je wilt dat de werkster even pauze neemt, zeg dan dat dit binnen werktijd valt, anders doet ze het niet.”

Wat te doen als ik op vakantie ga?

„Als je eigen baas op vakantie gaat, is het ook niet zo dat jij als werknemer niet hoeft te werken en niet uitbetaald krijgt. In het geval van huishoudelijk werk dus ook niet. Laat iemand tijdens je eigen vakantie dus gewoon werken en betaal hem of haar ook uit. Daarnaast hebben huishoudelijk werkers recht op 8 procent vakantiegeld en op vakantiedagen.”

Is het verplicht om een contract op te stellen wanneer ik iemand in dienst neem?

„Dat is niet verplicht, maar het is wel handig en het werkt het prettigst voor allebei. Een voorbeeldcontract is te vinden op de site van de FNV: abvakabofnv.nl/over/downloads.”