Met grote snelheid stroomt het water onder de Haringvlietdam door, de Noordzee in. Het is eb; de zeventien machtige sluizen –elk ruim 56 meter breed– staan open. Overvloedige regenval zorgt voor een forse watertoevoer. Tienduizenden kubieke meters rivierwater kolken naar buiten.

Al in 2000 nam de overheid het besluit om de sluizen permanent, óók bij vloed, op een kier te zetten. Trekvissen zoals steur, elft, fint en –vooral– zalm zouden daarmee weer een vrije doorgang krijgen van de Noordzee naar de Rijn, en vice versa.

Van levensbelang voor vissoorten die zich volgens de oeroude cyclus elk jaar 2000 kilometer stroomopwaarts worstelen om ver in Duitsland en Zwitserland hun eitjes te leggen. Waarna hun nageslacht zich na twee, drie jaar weer richting Noordzee spoedt.

In theorie, want de oeroude cyclus werkt allang niet meer. Talloze barrières verhinderen een onbelemmerde trektocht: stuwdammen, waterkrachtcentrales, de Haringvlietsluizen. Steeds minder soorten bereiken hun natuurlijke kraamkamer. Steur en fint komen in de Rijn niet meer voor, de zalm wordt slechts sporadisch aangetroffen.

In een poging de zalm –icoon van een schone Rijn– terug te brengen en de vistrek van andere soorten te herstellen, investeren Rijnoeverstaten zoals Frankrijk en Duitsland miljoenen in een vrije doorgang. Stuwen zijn aangepast, vistrappen aangelegd. Totale kosten: 500 miljoen euro.

Nederland stak tot nu toe 20 miljoen in het kierbesluit, het plan dat de laatste barrière moet slechten. Nog eens 20 miljoen is nodig om het project te voltooien. Pas wanneer de Haringvlietsluizen permanent op een kier staan, de natuurlijke overgang tussen zout en zoet is hersteld, staat niets de vis meer in de weg.

Maar dan treedt er een nieuw kabinet aan. Het regeerakkoord meldt zonder omhaal van woorden: „Het Besluit beheer Haringvlietsluizen (”kierbesluit”) wordt ingetrokken.” Liever 20 miljoen tevergeefs geïnvesteerd dan in dure tijden nog eens 20 miljoen uitgeven.

„We konden onze ogen niet geloven”, zegt Bjorn van den Boom van Natuurmonumenten. „Het besluit ligt vast in een reeks van internationale verdragen, maar Nederland gooit de deur –letterlijk– dicht.”

Jarenlang was de kwaliteit van de Rijn dramatisch, zegt Van den Boom. „Een giftige, dode afvoerput was het. Nederland is altijd de vragende partij geweest om die kwaliteit te verbeteren. Rijnoeverstaten deden daarvoor enorme investeringen. Nu spreken die landen ons aan op ónze verantwoordelijkheid, vragen ons de voordeur op een kier te zetten en dan zeggen wij: 20 miljoen is te veel geld, we doen het niet. Dat is onbestaanbaar.”

Agrariërs op Voorne-Putten en Goeree-Overflakkee zijn een heel andere mening toegedaan. Van meet af aan waren ze tegen het kierbesluit, de nieuwe koers van het kabinet is een aangename verrassing.

Akkerbouwer Simon Breure, voorzitter van LTO Noord Goeree-Overflakkee: „Het Haringvliet als zoetwaterbekken is cruciaal voor de beregening van onze gewassen. Veel van ons hebben zich gespecialiseerd in zoete teelten, zoals tulpen en witlof. Ze kunnen nog zo hard roepen dat de zoetwatervoorziening gewaarborgd is; ik moet het nog zien. Volgens onderzoek zou het zoute water tot aan de lijn Middelharnis-Spui het Haringvliet in stromen. Maar water laat zich toch niet op een lijntje scheiden?”

Zoetwaterinlaten die nu nog voor in het Haringvliet liggen, zouden naar achteren moeten worden verplaatst, en ook dat ligt gevoelig. „Dat kost ons landbouwgrond. En om die inlaten te verbinden met het slotenstelsel moeten we nog meer grond inleveren. Compensatie? Dat is lang niet altijd zo interessant als wordt voorgespiegeld.”

Maar de zalm dan? „Wist je dat de visgronden pal voor en achter de sluizen worden verhuurd? Alles wat nu passeert, wordt direct weggevist. Hoe kunnen ze dan zeggen dat het zo slecht gesteld is met die vismigratie? Laat ze eerst die netten eens weghalen en kijken wat er dan nog binnenkomt. Dat kon nog wel eens meevallen.”

Bjorn van der Boom snapt de scepsis bij de boeren wel. Hij wijst vooral naar de politiek. „Het gaat niet om die 20 miljoen. Ik vermoed dat er electorale motieven aan ten grondslag liggen. Het kierbesluit speelt straks tijdens de provinciale verkiezingen een grote rol.

Ik begrijp best dat de boeren huiverig zijn. Wat ik jammer vind, is dat zij het beeld proberen op te roepen dat wij de landbouw om zeep willen helpen. Daar klopt niets van. Als de zoetwatervoorziening niet gegarandeerd zou zijn, zou Natuurmonumenten zich nooit achter het kierbesluit hebben geschaard.”

Kierbesluit

Al in 1999 maken de Rijnoeverlanden Nederland, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland afspraken over de kwaliteitsverbetering van de Rijn. Nederland belooft in het Rijnverdrag om de verbinding tussen rivier en zee te herstellen, zodat vissen weer stroomopwaarts de Rijn op kunnen zwemmen. Dat resulteert in 2000 in het zogenoemde kierbesluit. Door het permanent op een kier zetten van de sluizen van de Haringvlietdam moet de natuurlijke verbinding tussen zout en zoet worden hersteld. Het nieuwe kabinet haalt in 2010 echter een streep door het plan. Frankrijk, Duitsland en Zwitserland reageren woedend. Eurocommissaris Potocnik schrijft een scherpe brief. Zuid-Holland dreigt met een schadeclaim. De Tweede Kamer roept verantwoordelijk staatssecretaris Atsma (CDA) op het matje. In december belooft hij onderzoek te doen naar consequenties en alternatieven. In april praat Den Haag verder.