De ontwikkelingen in pensioenland en de aandacht hiervoor in de media waren de afgelopen jaren enorm. Des te opmerkelijker is het dat desondanks het pensioenbewustzijn in Nederland al jaren heel laag is en slechts licht stijgt. Dat vraagt om een verklaring.

Het afgelopen decennium was heel turbulent voor pensioenland. De beurscrash van 2001-2002 liet zien dat beleggingen niet altijd in waarde stijgen. Vervolgens bleek dat als gevolg van de vergrijzing doorwerken noodzakelijk was, hetgeen ertoe leidde dat de VUT en het prepensioen werden afgeschaft. Daarna ging de beerput van de woekerpolissen open. Tussendoor is de Pensioenwet verschenen, die behoorlijke verplichtingen heeft neergelegd bij de werkgevers wat betreft de communicatie over pensioenen. Vervolgens kwam de Autoriteit Financiële Markten (AFM) met een aantal vernietigende rapporten over de kwaliteit van pensioenadvisering door tussenpersonen. En als klap op de vuurpijl kwamen we in de huidige financiële crisis terecht, die de pensioenwereld op zijn grondvesten doet schudden. Ook is er in de laatste jaren steeds meer aandacht gekomen voor de langzaam maar zeker doorgaande vergrijzing, hetgeen extra druk legt op het huidige pensioenstelsel. Al met al ingrijpende ontwikkelingen.

Het is opmerkelijk dat ondanks genoemde ontwikkelingen uit veel onderzoeken is gebleken dat het pensioenbewustzijn zeer laag is gebleven. Uit het jaarlijkse onderzoek van de Stichting Pensioenkijker.nl naar het pensioenbewustzijn in Nederland bleek een jaar of vier geleden dat ondanks de grote aandacht voor (vroeg)pensioen in de media maar 13 procent van de ondervraagden goed op de hoogte is van het eigen pensioen.

Niet alleen zijn de ondervraagden weinig pensioenbewust, ze hebben ook nauwelijks een idee hoeveel zij betalen aan hun oudedagsvoorziening. Negentig procent van de ondervraagden die zeggen dit wel te weten, schat deze bijdrage veel te laag in.

Uit recentere onderzoeken komt naar voren dat het pensioenbewustzijn slechts licht stijgt. Er is dus nog een wereld te winnen. Er is zelfs zo weinig interesse in de toekomstige pensioenen dat uit een recent onderzoek (december 2009) blijkt dat zes op de tien werknemers „volledig pensioenonbewust” zijn. Deze groep voelt zich „minder vaak verantwoordelijk voor het opbouwen van zijn pensioen en maakt geen tijd vrij om zaken te regelen of stelt dit uit”, aldus het persbericht bij het onderzoek. „Men maakt zich liever geen zorgen over de toekomst en vindt het niet leuk om over pensionering en ouderdom na te denken.”

De vraag is hoe het kan dat ondanks de vele (meestal) negatieve ontwikkelingen het pensioenbewustzijn amper is gestegen. Ik denk dat de belangrijkste reden voor deze desinteresse is dat de meeste mensen altijd hebben gedacht dat het wel goed zat met hun pensioen. We hadden immers de AOW als solide basis en daarbovenop nog het pensioen van de werkgevers. Bovendien was het ook wel erg ingewikkeld. Niet te veel over nadenken dus. En inderdaad kwamen veel mensen met AOW en pensioen van de werkgevers aardig goed terecht.

Deze laatste fundamenten zijn echter de laatste jaren ook aan het wankelen gebracht. Als eerste kwamen er de plannen om de AOW-leeftijd op 67 jaar te zetten. Vervolgens is gebleken dat bij een aantal pensioenfondsen korting van de pensioenen dreigt vanwege de opgelopen averij. En uit de nieuwste prognoses van het actuarieel genootschap komt naar voren dat we gemiddeld als gehele bevolking de komende jaren naar verwachting nog ouder zullen worden. Ook dat kost veel geld. De rapporten van de commissies-Frijns en -Goudzwaard laten bovendien zien dat de rek uit de pensioenpremies is.

Inmiddels is er een pensioenakkoord gesloten tussen de sociale partners om al deze problemen het hoofd te bieden. Het is te hopen dat dit akkoord door het kabinet wordt omarmd. Kern van het akkoord is dat er meer risico’s bij de werknemers zullen komen te liggen. Minder zekerheid dus.

In de toekomst zal naar alle waarschijnlijkheid minder pensioen uitgekeerd kunnen worden en zullen de opgebouwde pensioenen minder zeker zijn. Het is dus de hoogste tijd dat de bestaande paradox gaat verdwijnen. Hiervoor is nodig dat het pensioenbewustzijn sterk wordt verbeterd. Aan de werkgevers de schone taak om hun communicatieverplichtingen serieus te nemen. En de werknemers zullen zich meer en beter moeten verdiepen in en laten voorlichten over hun financiële plaatje. De kans op tegenvallers wordt anders alleen maar groter.

De auteur is pensioenjurist bij Visser & Visser Belastingadviseurs.