Woensdag promoveert de gereformeerd vrijgemaakte predikant aan de Theologische Universiteit Kampen op het proefschrift ”Solus Deus adorandus. Angelus Merula (1487-1557) en de heiligenverering”.

Merula was pastoor van Heenvliet, een dorpje in de omgeving van Brielle. Hij kreeg rond 1530 reformatorische inzichten. Met name op het punt van de heiligenverering ontwikkelde hij een visie die sterk afweek van wat in zijn kerk aanvaard werd. In 1533 werd een eerste onderzoek naar zijn opvattingen ingesteld. Dankzij de bescherming van Joost van Cruiningen, heer Van Heenvliet, kreeg hij de gelegenheid om zijn reformatorische ideeën te blijven uitdragen. Echter, door toedoen van diens opvolger Johan van Cruiningen werd hij in 1552 gearresteerd.

Hij kwam in de Gevangenpoort in Den Haag terecht. Daar liep het uit op een proces. Het leek erop dat Merula zijn standpunten herriep. Ds. Bas twijfelt daaraan. Hij denkt dat het proces niet eerlijk is verlopen. „Een van de bronnen stelt dat de inquisiteurs hem artikelen voorlegden, die hij ondertekende. Vervolgens ging de inquisitie in die artikelen knoeien. Daarover was Merula boos. Hij zou later enige ondergeschikte punten herroepen hebben, maar tegen het volk werd gezegd dat Merula alles herroepen had.”

Toch kwam hij niet vrij. Integendeel, hij vertrok als gevangene naar de Zuidelijke Nederlanden, eerst naar Leuven, later naar Bergen (Mons) om volksoplopen van aanhangers te voorkomen. Merula keerde naar zijn eerdere vroegreformatorische inzichten terug en werd mede op grond daarvan in 1557 te Mons ter dood veroordeeld. Onderweg naar de terechtstellingplaats sprak hij omstanders aan om hun vertrouwen alleen op Christus te stellen. Tijdens het gebed voor de terechtstelling stierf hij, maar dat kon niet verhinderen dat hij alsnog verbrand werd.

Was Merula een echte protestant? „Jazeker, hij beleed de typisch reformatorische stellingen. Hij beriep zich telkens weer op de Schrift, leerde de rechtvaardiging door het geloof en stelde Christus centraal. Merula keerde zich in het bijzonder tegen de verering van de heiligen. Die leer achtte hij strijdig met de positie van Christus als enige Middelaar. Hij vond het aanroepen van de heiligen in strijd met de Schrift. De bronnen van zijn protestantse visie zijn onbekend, maar waarschijnlijk dankt hij die vooral aan Melanchthon, de rechterhand van Luther. Merula voelde zich verbonden met het protestantisme, maar hij heeft de Rooms-Katholieke Kerk niet verlaten.”

Waarom bleef hij in de Rooms-Katholieke Kerk?

„Merula was een vroege reformator. Er was in de jaren van zijn optreden, de jaren dertig, veertig en vijftig van de zestiende eeuw, geen georganiseerde protestantse kerk in de Nederlanden. In die jaren waren er veel op zichzelf staande reformatorische groepen, denk ook aan Anastasius Veluanus, die in dezelfde tijd pastoor van Garderen was. Het calvinisme kwam pas op aan het eind van de jaren vijftig. Merula had afstand genomen van de Rooms-Katholieke Kerk, maar er geen praktische consequenties uit getrokken.”

Dat verbaast de promovendus. Het brengt ds. Bas tot de stelling dat hij geen oordeel wil uitspreken over gelovigen in andere christelijke kerken. Wat de calvinistische kerken betreft vindt hij dat er naast mogelijke kritiek op andere kerken ook oog moet zijn voor het goede dat daarin gevonden wordt.

Heeft Merula veel invloed gehad?

„De invloed van Merula is hoofdzakelijk beperkt gebleven tot zijn directe omgeving, al kreeg hij tijdens zijn proces in Den Haag wel grote groepen mensen op de been. Het is zeker dat hij een aanhanger had in het nabijgelegen Brielle, die na zijn dood een belangrijke rol gespeeld heeft in de opkomst van een calvinistische gemeente daar.”

Ds. Bas kreeg tijdens zijn onderzoek –het nam ongeveer tien jaar in beslag– steeds meer bewondering voor Merula „vanwege zijn trouw aan de Schrift. Hij grijpt voortdurend terug op de Schrift en houdt daaraan vast. Daar kunnen wij wat van leren. De Schrift staat nu onder druk in de samenleving, ook onder christenen. Ook zij zetten de leer van de Schrift gemakkelijk aan de kant als bepaalde ideeën niet met hun opvattingen stroken. We moeten, juist nu, trouw aan de Schrift zijn en de uitkomst aan God overlaten.”