Bij het hoofdbestuur van de VVD ging al in 2000 een lampje branden. In het jaarplan ”Open vensters” opperde het de bange suggestie dat de partij ouderwets zou zijn geworden, niet meer beantwoordend aan de eisen van de tijd. Onafhankelijk marktonderzoek stelde het bestuur in het gelijk. Stond de VVD in 1980 nog bekend als duidelijk, onafhankelijk, kritisch en vertegenwoordigend, anno 2000 vond de burger diezelfde partij vaag, compromisgericht en volgend.

Een gevoel van urgentie was er echter nog niet zozeer. In de opiniepeilingen deed de VVD het tot medio 2001 opvallend goed. Veel liberalen gingen ervan uit dat hun partij bij de verkiezingen van mei 2002 slapend rijk zou worden. Pas in februari 2002 werd een commissie toekomstvisie op pad gestuurd om voorstellen te doen voor interne partijvernieuwing. Duidelijk was daarbij dat dit geen gevolgen meer zou hebben voor de verkiezingscampagne van datzelfde voorjaar.

De verkiezingen van 15 mei vorig jaar werden echter een fiasco voor de VVD. De unieke kans om de grootste partij van het land te worden, ging verloren. In plaats daarvan moesten 15 van de 39 zetels worden ingeleverd. Veel liberalen begonnen zich ernstig achter het oor te krabben. In officiële partijdocumenten heet het achteraf: „De vernieuwingsdiscussie kreeg een impuls.”

Wat er was misgegaan, werd in eerste instantie besproken tijdens vier regionale discussiebijeenkomsten en een vergadering van de partijraad. Vervolgens zette het bestuur vijftig leden in een werkgroep partijvernieuwing. Hun voorstellen dienden als gespreksbasis tijdens een speciale Ideeëndag, die weer een 15-puntenplan opleverde. Het partijbestuur bundelde alle ideeën onder de titel ”Minder partij, meer maatschappij”. Dat is het document dat voorligt op het VVD-congres, gisteren en vandaag in Noordwijkerhout.

Volgens de nota is de VVD te veel een regentenpartij, heeft zij te weinig politici van A-kwaliteit en moeten VVD-politici beter met de media omgaan. Het partijbestuur signaleert twee belangrijke uitdagingen: de mondige burger en de mediademocratie. Daarom moeten partijleden meer te zeggen krijgen en politici bij voorkeur mediageniek zijn. Om dat te bereiken doet het bestuur achttien voorstellen.

De belangrijkste suggesties komen erop neer dat ieder VVD-lid voortaan in algemene ledenvergaderingen een stem krijgt (”one man, one vote”). De leden verkiezen de partijleider, moeten instemmen met kandidatenlijsten voor verkiezingen, krijgen inspraak bij de opstelling van verkiezingsprogramma’s, kunnen moties en resoluties indienen en aannemen en worden in interne debatten niet langer overstemd door vooraanstaande politici.

Langs deze weg wil het hoofdbestuur afrekenen met een cultuur waarin vooral zogeheten partijbaronnen -voorzitters van regionale afdelingen- het voor het zeggen hebben. Politici moeten daarom ook vaker direct contact zoeken met gewone partijleden. Via internet zullen de leden meer informatie krijgen en kunnen ze straks meediscussiëren, soms zelfs meestemmen. Verder gaat een permanente scoutingscommissie veelbelovende VVD’ers onder de aandacht van de leden brengen. De lijsttrekker zal voortaan een mediagenieke figuur moeten zijn.

Volkspartij
Leden meer betrekken bij de partij, af van de interne gerichtheid en op naar openheid zijn ook voor de PvdA centrale thema’s in haar vernieuwingsdrift. Na de enorme verkiezingsnederlaag, afgelopen donderdag precies een jaar geleden, heeft het partijbestuur niet stilgezeten. Het benoemde twee commissies. De een onder leiding van mevrouw De Boer (oud-minister van VROM), de ander onder leiding van onderzoeksbureau Andersson.

De kritiek van beide groepen op respectievelijk de inhoudelijke thema’s en de partijorganisatie was vernietigend. De PvdA moest direct aan de slag. Dat gebeurde. Vanaf dat moment kozen leden rechtstreeks de lijsttrekkers voor de Tweede- en Eerste-Kamerverkiezingen en de Provinciale-Statenverkiezingen. In de campagnes gingen PvdA’ers massaal de straat op om kiezers aan te spreken.

De toen ingezette vernieuwing kreeg deze week een nieuwe impuls. Het partijbestuur presenteerde de notitie ”Open, democratisch en midden in de samenleving; naar een nieuwe PvdA”. Dit document is bedoeld als richtlijn voor discussie met de leden tijdens vier regionale bijeenkomsten die vanaf dinsdag plaatsvinden. De discussienotitie richt zich voornamelijk op de kritiek van Andersson over de falende partijorganisatie. Aan de bevindingen van De Boer over 21 inhoudelijke thema’s waarover de partij zou moeten discussiëren, geeft het bestuur nog slechts beperkt aandacht, naar het heet omdat de partij niet alles tegelijk kan doen.

De discussienotitie liegt er niet om. Hoewel na de enorme verkiezingsnederlaag van 15 mei een krachtige comeback volgde in januari, heeft het vertrouwen in de politiek een geduchte knauw gekregen. Oorzaken daarvan zijn de chaotische periode onder het eerste kabinet-Balkenende en het feit dat de grootste winnaar van de laatste Tweede-Kamerverkiezingen -de PvdA- na twaalf weken formeren terug moest naar de oppositiebanken.

Het vertrouwen mag niet opnieuw worden beschaamd, vindt de PvdA. De partij wil haar leden en kiezers serieus nemen; ze wil geen intern gerichte regentenpartij meer zijn, maar open en democratisch.

Vernieuwingen binnen de partij hangen nauw samen met het type partij dat de PvdA wil zijn. Het partijbestuur zet in op drie sporen: volkspartij, ideeënpartij en democratische ledenpartij. De sociaal-democraten gaan ook tussen de verkiezingen door actief de straat op om contacten te onderhouden met leden en kiezers om op de hoogte te blijven van wat er in de samenleving speelt. Hetgeen overigens niet betekent dat de partij alle opvattingen klakkeloos zal overnemen. Het gedachtegoed van de partij moet volgens de discussienotitie blijven rusten op de basis van de klassieke sociaal-democratische idealen als solidariteit en gelijkwaardigheid van mensen.

In Meppel zal volgende week dinsdag de vernieuwingsimpuls van start gaan als leden op een regionale bijeenkomst de degens kunnen kruisen met fractievoorzitter Bos en partijvoorzitter Koole. Daarna is de gelegenheid aan leden in de regio’s rond Utrecht, Dordrecht en Roermond. In juni vindt de discussie haar bekroning in een politiek forum. Het partijbestuur zal na de discussiebijeenkomsten voorstellen voorbereiden die op het congres in december aan de orde komen. Waar nodig stelt het congres daarop wijzigingen van statuten en reglementen vast. Want het mag, vinden de sociaal-democraten, niet bij mooie woorden blijven.