Koppel Statenverkiezing los van Eerste Kamerverkiezing
De verkiezingen voor Provinciale Staten zullen veel minder over de provincie gaan dan de provincies lief is. Dat moeten we niet weer willen. Koppel de Statenverkiezingen de volgende keer los van de Eerste Kamerverkiezingen, betoogt John Jorritsma.
Minister-president Rutte vroeg al in november als VVD-leider aandacht voor de Provinciale Statenverkiezingen. Juist vanwege de verkiezing van de Eerste Kamer door de nieuwe Staten in mei. In december kwam daar een stemadvies bij: stem in maart op VVD, CDA of PVV. Die gunt hij vanwege de kabinet-met-gedoogsteunsituatie een meerderheid in de Senaat.
Begrijpelijk, want hoe lastig het ontbreken van die meerderheid is, bleek vorige maand bij de begrotingsbehandeling in de Eerste Kamer. Krijgt de Senaat opnieuw de huidige samenstelling, dan wacht de minister-president daar geregeld de kans op ongewenste bijstellingen van zijn beleid.
De inzet en de oproep van Rutte zijn volstrekt legitiem: de stembusgang van 2 maart bepaalt hoe de Eerste Kamer eruit ziet. Maar de schaduwwerking op de verkiezingen voor Provinciale Staten is wel erg groot. Knappe regionale lijsttrekker die erin slaagt voor zijn provinciale punten meer aandacht te krijgen dan de landelijke kopstukken de komende maanden zullen opslokken.
Kiezers staan voor dilemma’s: wil een CDA’er afrekenen met zijn provinciale fractie, dan brengt hij via een stem op de ChristenUnie de coalitie in de Eerste Kamer in gevaar. Moet hij dan nu VVD of PVV stemmen? Wil een CDA’er af van dit kabinet, dan straft hij ook het regionale CDA als hij anders stemt. Het veelbesproken CDA-congres in Arnhem heeft duidelijk gemaakt dat in potentie een op de drie CDA’ers met dit laatste dilemma in het stemhokje te maken kan krijgen. Zij zagen niets in de gedoogrelatie met de PVV waarin hun partij terechtkwam.
Valide
Op een aantal punten wil dit kabinet het staatsbestel verbeteren. Minder leden voor Eerste en Tweede Kamer, getrapte verkiezingen via de gemeenteraden voor de waterschappen. Aanpassing van de Grondwet om de Caraïbische eilandsraden te laten meestemmen voor de Eerste Kamer.
In dat licht past ook de discussie om de Eerste Kamer rechtstreeks te kiezen. De Eerste Kamer heeft een andere functie dan de Tweede Kamer, maar is ook politiek bezig. Bovendien haalt zo’n rechtstreekse verkiezing meteen een slordigheidje weg. Nu telt de stem van een Zuid-Hollands Statenlid viermaal zo zwaar als die van een Fries Statenlid. Dat verschil komt door het inwoneraantal.
Bij eerdere verkiezingen is bovendien gebleken dat met handig rekenen met de stemgewichten de zetelverdeling in de Senaat buitenproportioneel te beïnvloeden is. Een stem van een CDA-Statenlid met het juiste stemgewicht op een Eerste Kamerkandidaat van de PVV kan ervoor zorgen dat de PVV een restzetel inneemt die anders naar D66 zou gaan. Terwijl de stemactie voor het CDA geen enkel effect heeft. Het kan het verschil betekenen tussen wel of geen kabinetsmeerderheid in de Senaat.
De Eerste Kamer heeft deze ongewenste effecten erkend en via wetswijziging vorig jaar beperkt. Maar mogelijk niet afdoende, blijkt uit enkele publicaties. Bij rechtstreekse verkiezingen is dit soort oneffenheden verdwenen en telt iedere stem even zwaar. One man, one vote. Zo is het in de Grondwet ook bedoeld.
Al bij de Grondwetsherziening van 1848 lag er het advies van Thorbecke om voortaan Eerste en Tweede Kamer rechtstreeks te kiezen. Alleen voor de Tweede Kamer is dit toen ingevoerd. Provinciale Staten kozen niet langer de Tweede Kamer maar voortaan de Senaat. Voorheen deed de koning dat. Ruim een eeuw later was er het unanieme advies van de staatscommissie-Cals/Donner om Provinciale Staten als kiesorgaan er tussenuit te halen. Een getrapte verkiezing was onnodig.
De beperkte taak van de Eerste Kamer zou voorkomen dat de Senaat als Tweede Kamer zou gaan functioneren. De Tweede Kamer hield dit toen tegen. Maar valide is de redenering van Cals/Donner nog steeds. We zullen het de komende weken zien. Verkiezing van de Senaat via Provinciale Staten doet meer kwaad dan goed. Laat de Provinciale Statenverkiezingen volop over de provincie gaan. Dan kan het bij Eerste Kamerverkiezingen volop over het landsbelang gaan. De landelijke politici hebben dan geen last meer van kiezers die bij de Statenverkiezingen stiekem provinciaal stemmen en het landsbelang even vergeten.
De auteur is commissaris van de Koningin van Friesland. Een samenvatting van dit pleidooi verwerkte hij vrijdag in de toespraak die hij hield op de nieuwjaarsreceptie van de Friese Gedeputeerde Staten in Leeuwarden.
