Vergeten radicalen van de verlichting
Baron Paul-Henri Thiry d’Holbach (1723-1789) en Denis Diderot (1713-1784) waren twee radicale vertegenwoordigers van de verlichting. Zij vormden de spil van een Parijse salon met revolutionaire ideeën waarin zij de toenmalige kerk en moraal te lijf gingen, met als gevolg een conflict met Voltaire en Rousseau. Zij ruilden immers het traditionele christendom in voor een redelijk geloof en burgerlijke religie. Volgens de radicalen uitte de menselijke natuur zich in sterke, blinde hartstochten en was de wereld een godloos universum, ontdaan van elke bovennatuurlijke norm. De Duitse historicus Philipp Blom schreef een onthullend boek over hun leven en werk.
Holbach en Diderot werden volgens Blom miskend in hun unieke betekenis, en dat begon al tijdens de Franse Revolutie, toen Robespierre heimelijk toch weer een (burgerlijke) godsdienst invoerde, met doorlopende terreur als gevolg. Volgens Blom is de gematigde verlichting een seculiere versie van het christendom en heeft zij geleid tot totalitaire dictaturen die in naam van utopieën miljoenen mensen opofferden.
De radicale denkers van de verlichting baseerden hun levensvisie op de waardigheid van de mens en de ontkenning van elke zin en lotsbestemming. Het feit dat de moderne mens dit volgens Blom niet onder ogen durfde zien, heeft ertoe geleid dat zijn hele leven nog doordrongen is van „een religieuze matrix, theologie in een seculier jasje.” Blom stelt dat de radicalen een vergeten groep zijn, ook in de wijsbegeerte. Desondanks is hun ideeëngoed meer verbreid dan hij denkt, al is het impliciet.
Het verdorven genootschap. De vergeten radicalen van de verlichting, Philipp Blom; uitg. De Bezige Bij, Amsterdam, 2010; 444 blz.; ISBN 978 90 234 5831 9; € 29,90.
