Ree, konijn en veldmuis: diersoorten die bijna iedere Nederlander wel kent. Maar wie heeft er ooit gehoord van rupsenaaskever, snorzweefvlieg of kransdiertje? Slechts weinigen; en dat terwijl Nederland maar 71 soorten zoogdieren telt en wel 23.550 insectensoorten. Nederland is dus een waar insectenland.

De onbekendheid van al die geleedpotigen heeft te maken met het feit dat ze zo klein en onooglijk zijn. Een steenuil kun je prachtig door de verrekijker observeren, een konijn is een aaibaar beest, maar alleen de naam rupsenaaskever klinkt eng en kriebelig.

Alle diertjes, miertjes en piertjes van Nederland zijn sinds kort te vinden in ”De Nederlandse biodiversiteit”, een stevig boek van meer dan 500 pagina’s dik, vol met moeilijke Latijnse namen van alle bekende soortengroepen die Nederland telt. Bijna 60 procent daarvan is dier (waarvan 85 procent insect). Verder telt Nederland verrassend genoeg meer schimmels (10.300) en eencelligen (4400) dan plantensoorten (3900).

Het gaat hier om de bekende soorten. De auteurs verwachten dat er in de komende jaren nog talloze onbekende planten en dieren worden waargenomen. Zo ontdekte een specialist van het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit (NCB Naturalis) bij het samenstellen van het boek dat er in Nederland ook kransdiertjes voorkomen, kruikvormige diertjes van nog geen halve millimeter groot die leven in de monddelen van kreeften.

Voor biologen is ”De Nederlandse biodiversiteit” een prima naslagwerk, voor de gewone natuurliefhebber is het niveau aan de hoge kant. De honderden illustraties maken wel veel goed. Bijvoorbeeld de foto van het gapende steenuiltje en de vliegende blauwvleugelsprinkhaan.

Hoe is het na het Jaar van de Biodiversiteit eigenlijk gesteld met de Nederlandse soortenrijkdom? Wereldwijd zijn er bijna 2 miljoen soorten dieren, schimmels, eencelligen, planten en bacteriën. Slechts 2,5 procent daarvan (47.800) is in Nederland aangetroffen. Vergeleken met de rest van Europa –dat als een soortenarm continent bekendstaat– doet Nederland het nog redelijk goed: een vijfde van alle Europese soorten komt ook in Nederland voor. Voor een klein land lijken we een indrukwekkende biodiversiteit te hebben.

Schijn bedriegt, zegt bioloog Jinze Noordijk, een van de samenstellers van ”De Nederlandse biodiversiteit”. „Wij Nederlanders weten relatief veel van onze natuur. Als de Zuid-Europeanen iets beter hun best doen, kunnen ze al snel duizenden nieuwe soorten ontdekken en zal het percentage soorten in Nederland in vergelijking met Europa hard afnemen.”

Noordijk vindt het lastig te zeggen hoe het nu met de Nederlandse biodiversiteit is gesteld. „Van 95 procent van de soorten weten we alleen dat ze bestaan. Maar of het goed of slecht met ze gaat, weten we niet. Daar zijn simpelweg te weinig onderzoekers voor.”

De bioloog stelt dat Nederland qua soortenrijkdom steeds meer op de omliggende landen gaat lijken. „Door de opwarming van het klimaat zullen algemeen voorkomende planten en dieren uit zuidelijk Europa zich hier vestigen. Bijzondere soorten uit bijvoorbeeld onze vochtige heidegebieden verdwijnen. Daarmee vervlakt de natuur als het ware. Het wordt saaier.”

Hetzelfde beeld is terug te vinden in de jaarlijkse vogelbalans van Sovon Vogelonderzoek Nederland, die eind vorige maand werd gepresenteerd. „Wat zeldzaam is wordt zeldzamer, wat algemeen is algemener”, concludeert Sovon ook. Met de watervogels gaat het goed, maar zeldzamere broedvogels van heide, duin, kust en natte graslanden doen het slecht. Sovon waarschuwt dat bedreigde soorten zoals korhoen, kemphaan, draaihals, kuifleeuwerik en grauwe gors op korte termijn uit Nederland zullen verdwijnen.

Nieuwkomers en herintreders

Nog nooit scoorde Nederland zo veel nieuwe planten- en diersoorten als in 2010. Op 10 oktober dit jaar verdubbelde dat aantal zelfs, omdat de eilanden Bonaire, Sint Eustasius en Saba als bijzondere gemeenten bij Nederland werden gevoegd. Plotseling kunnen schitterende koraalriffen waarin het wemelt van het leven en unieke regenwouden vol bijzondere soorten tot de Nederlandse natuur worden gerekend.

Ons eigen kikkerlandje kreeg er het afgelopen jaar dertig nieuwe soorten bij, zo zocht het natuurtijdschrift Grasduinen uit. Het zijn vooral insecten die ons land binnenkomen. Zoals de spoorkrekel, die ontdekt werd door een kenner die op station Ede-Wageningen op de trein stond te wachten. Behalve vijftien nieuwe insecten zijn er dit jaar ook zeven nieuwe plantensoorten, drie paddenstoelen, drie vogels en twee slakken gesignaleerd. Vlieland werd in september overspoeld door vogelaars omdat daar de Noordse waterlijster was gesignaleerd. Een blijvertje, bleek later.

Ongewenste nieuwkomers zijn bijvoorbeeld de exotische tammekastanjegalwesp, die onmiddellijk door de Plantenziektenkundige Dienst is verdelgd omdat hij enorm schadelijk is voor Nederlandse soortgenoten. Hetzelfde lot staan de Aziatische boktor en de brulkikker te wachten. De schimmel die de kikker bij zich draagt, kan gevaarlijk zijn voor andere amfibieën.

De Amerikaanse brulkikker is eigenlijk een herintreder. Het beest werd in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw massaal ingevoerd om de tuinvijvers te verfraaien. Toen bleek dat het beest ook in de vrije natuur kon overleven en daar al zijn Nederlandse soortgenoten opvrat, werd import verboden en de populatie uitgeroeid. Andere herintreders zijn drie mossen, twee soorten dikkopjes (dagvlinders), de sierlijke witsnuitlibel en drie paddenstoelen, waaronder de zwarte bekerzwam.

Van twee soorten is bekend dat ze dit jaar uit Nederland zijn verdwenen: het harig kransblad, dat nog maar in één ven voorkwam, en de gewelfde schotelkost, een korstmos.