Algemeen wordt aangenomen dat de oorsprong van het mandaeïsme in het Heilige Land moet worden gezocht. In de tweede eeuw na Christus emigreerden de Mandaeërs vanuit Israël naar de moerasgebieden in het zuiden van Irak. De Mandaeërs spreken een eigen taal en proberen al 2000 jaar hun geloof, tradities en rituelen in stand te houden. Dit is voor de Mandaeërs nooit gemakkelijk geweest.

Het woord ”Mandaeër” is afgeleid van ”manda”, dat kennis betekent. Het verwijst naar de gnostische inslag van het mandaeïsme. Mandaeërs worden echter ook wel aangeduid als Sabiërs, dat is afgeleid van een woord dat dopen betekent. Dit verwijst naar het belang van stromend water in hun rituelen, zoals doopplechtigheden en rituele reinigingen. Het verklaart ook waarom ze veelal worden gezien als volgelingen van Johannes de Doper.

Door de eeuwen heen hebben de Mandaeërs altijd moeten vechten om te overleven. Hoewel het woord Sabiërs driemaal wordt genoemd in de Koran, werden ze door islamitische heersers niet gezien als ”mensen van het boek”, waarmee joden en christenen werden aangeduid. Deze hadden traditioneel op papier een beschermde status binnen de islam. De Mandaeërs vielen hier echter buiten en dat maakte hun positie des te moeilijker.

Toen in 1980 de oorlog tussen Iran en Irak uitbrak, dwong de voormalige Iraakse dictator Saddam Hussein Mandese jongens om dienst te nemen in het Iraakse leger. Dit druiste volledig in tegen het geloof van de Mandaeërs, dat het gebruik van wapens in absolute termen verbiedt. De meeste Mandaeërs leefden in het voornamelijk door sjiieten bewoonde zuiden van Irak en hadden zwaar te lijden onder de vergeldingsacties die het regime van Saddam Hussein tegen de sjiieten ondernam. Vele Mandaeërs emigreerden in deze jaren naar het noorden van Irak, op zoek naar meer veiligheid. Tot 2003 lukte het hen om zo als Mandese gemeenschap te overleven.

De Amerikaanse invasie in Irak van 2003 bracht de Mandaeërs een kortstondig moment van geluk. Het regime van Saddam Hussein had hen verboden hun geloof te praktiseren en nu konden ze voor het eerst na vele jaren weer in vrijheid hun godsdienstige rituelen uitvoeren. De blijdschap was echter van korte duur. Ze deelden het lot van christenen en andere minderheden, die slachtoffer werden van het sektarische geweld dat in Irak losbarstte en dat tot op heden aanhoudt. Waarbij één belangrijk onderscheid dient te worden gemaakt. De vlucht van de christenen uit Irak vormt op de lange termijn een gevaar voor de christelijke aanwezigheid in Irak, maar vormt geen bedreiging voor het christendom als geheel. Dit ligt anders bij de Mandaeërs. Velen van hen vrezen dat ze hun geloof en identiteit over enkele decennia zullen zijn kwijtgeraakt.

Volgens schattingen leefden er voor 2003 ongeveer 75.000 Mandaeërs in Irak. Dat aantal is nu geslonken tot minder dan 5000. De rest van de groepering is naar elders gevlucht, waarbij de grootste groep in Syrië is terechtgekomen. Door bittere (economische) nood gedwongen zijn velen de afgelopen maanden teruggekeerd naar Irak, waar ze vaak proberen te overleven door hun identiteit voor hun omgeving te verbergen.

Dit alles wordt bevestigd door Suhair, die als vrijwilliger werkt voor de Mandaean Society in Syrië. Hij stelt dat „de Mandese gemeenschap in Damascus wordt geplaagd door echtscheidingen, omdat mensen er geen banen kunnen vinden en bijna geen geld meer hebben. Met alle gevolgen van dien voor het gezinsleven. Hierdoor zagen al vele Mandaeërs zich gedwongen naar Irak terug te keren.”

In een recent rapport van de UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, wordt vastgesteld dat de situatie van de Mandaeërs in Irak extreem gevaarlijk blijft. Zij hebben door de eeuwen heen in dit land een reputatie opgebouwd als goudsmeden. Dit maakt hen ook nog eens tot een geliefd doelwit van criminele bendes, die veronderstellen dat Mandaeërs in hun huizen goud en juwelen verbergen. ‘Het maakt de gedwongen terugkeer van vele Mandaeërs naar Irak tot een wanhoopsdaad.

De Mandaean Society in Syrië probeert via de UNHCR visa te verkrijgen voor individuele geloofsgenoten om naar Europa of de Verenigde Staten te kunnen reizen. Probleem hierbij is dat de UNHCR wel stelt dat ze speciale aandacht schenkt aan extra kwetsbare minderheden en groepen, maar dat religie hierbij geen referentiepunt is. Terwijl de Iraakse Mandaeërs juist zo kwetsbaar zijn omdat ze een religieuze minderheid vormen. Suhair vreest dat er een serieuze kans is dat over enkele decennia de wereld niet meer weet wie de Mandaeërs waren. „Omdat we dan hebben opgehouden te bestaan. Gevluchte Iraakse christenen vinden in de landen waar ze zijn terechtgekomen nog christelijke kerken en organisaties die hen helpen. Wij hebben niemand.”

Het volgende commentaar van een Mandese blogger vat de wanhoop en frustratie van de Mandaeërs treffend samen: „De Verenigde Naties geven tientallen miljoenen dollars uit om de nog 70.000 in leven zijnde pandaberen in de wereld tegen uitsterven te beschermen. Geachte heer Ban Ki Moon, er zijn ook nog slechts 70.000 Mandaeërs over in deze wereld. Zijn wij minder waard dan panda’s?”