Agustinus Marthinus Luther Batlajery is rector van de Universitas Kristen Indonesia Maluku (UKIM) op Ambon, een universiteit met zo’n 2000 studenten. Toen hij enkele jaren geleden iets over Calvijns visie op de eenheid van de kerk las, besloot hij de protestantse kerken in Indonesië te dienen met een proefschrift over dit thema. Batlajery promoveerde vanmiddag aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam.

Calvijn benadrukte in zijn geschriften, preken, brieven en commentaren sterk de eenheid van de christelijke kerk, zegt Batlajery. „Hij stelde dat er geen twee of drie kerken kunnen zijn, omdat de kerk katholiek en universeel is. De kerk is het lichaam van Christus en daarom mag er van verdeeldheid geen sprake zijn.”

Voor Calvijn was de weg naar de eenheid van de kerk niet allereerst een kwestie van opbouw van nieuwe structuren, betoogt Batlajery. „Het ging de reformator om een geestelijke gemeenschap, de gehoorzaamheid aan Christus’ geboden, de ware prediking van het Evangelie en de zuivere bediening van de sacramenten. Over niet- essentiële zaken, zoals liturgie en kerkorde, mochten christenen verschillend denken.”

Calvijns denkbeelden kwamen in Nederlands-Indië (het latere Indonesië) terecht via predikanten die in de zeventiende en de achttiende eeuw op de VOC-schepen meevoeren. Later kwamen daar ook gereformeerde zendelingen bij. Hun erfenis is nog steeds zichtbaar in de Indonesische protestantse kerken: in de belijdenisgeschriften, het synodaal-presbyteriale stelsel, het zingen van psalmen en de avondmaalsliturgie.

Volgens Batlajery speelden de hervormde en de gereformeerde kerken, die veel aan Calvijn te danken hadden, een belangrijke rol bij de totstandkoming van de Raad van Kerken in Indonesië. Maar ook de zogeheten ”Vijf documenten van kerkelijke eenheid” (2000), de grondslag van de raad, dragen een calvinistisch stempel. Dat geldt vooral de ”Verklaring aangaande gemeenschappelijk belijden en verstaan van het christelijk geloof in Indonesië” en het ”Charter van wederkerige erkenning en aanvaarding”.

Batlajery: „In de verklaring belijden alle kerken die lid zijn van de raad, ook pinksterkerken en evangelische groepen, hun geloof in God, het gezag van de Bijbel en het heil in Christus. In het charter erkennen zij dat de kerken verschillend denken over onderwerpen zoals tucht en liturgie, maar dat deze dingen de eenheid niet in de weg mogen staan. Daarmee denkt de oecumenische beweging in Indonesië in de lijn van Calvijn: eenheid in fundamentele zaken, acceptatie in niet-essentiële zaken.”

Omdat nagenoeg alle protestantse kerken in Indonesië de calvinistisch georiënteerde Vijf Artikelen onderschrijven, vormen deze documenten volgens Batlajery een goed uitgangspunt voor verdere kerkelijke eenheid. Die zoekt hij niet in organisatorische eenheid –het streven naar één kerk– maar in geestelijke eenheid. „Ook dat is in lijn met Calvijns denken over de eenheid van de kerk. De Indonesische kerken moeten echter wel leren te gehoorzamen aan wat ze in de vijf documenten belijden. Een groot probleem is bijvoorbeeld herdoop. Als christenen naar een andere kerk overgaan, laten zij en hun kinderen zich vaak opnieuw dopen als teken van hun nieuwe lidmaatschap.”

Calvijn was óók voorstander van kerkelijke tucht.

„Ja, maar christenen moeten niet leren gehoorzamen door sancties die de kerk oplegt. Ik pleit voor eenheid in actie: kerken moeten concrete maatregelen nemen om elkaar te zoeken en te ontvangen. Dat kan bijvoorbeeld door gezamenlijk het heilig avondmaal te vieren, te getuigen of de samenleving te dienen. Alleen daardoor zullen we iets van de eenheid van het lichaam van Christus kunnen zien.”

Calvijn leefde in het 16e-eeuwse Europa. Kan zijn visie op de eenheid van de kerk zomaar worden overgezet naar Indonesië anno 2010?

„Niet alles wat Calvijn leerde, is relevant voor nu. Maar ik zie wel mogelijkheden om datgene wat hij over kerkelijke eenheid zegt, door te trekken naar het hedendaagse Indonesië. Aan de andere kant: er spelen hier ook vragen waarop we van Calvijn geen antwoord kunnen verwachten. Als het gaat over de relatie tussen christenen en moslims in een plurale samenleving, dan zwijgt hij.”