Vergelijking met nazi’s altijd hachelijk
Wie in het publieke debat een vergelijking trekt tussen een persoon of beweging en de nazi’s, veroorzaakt zonder uitzondering veel tumult en verwarring. En moet meestal retireren.
Dat dit een wetmatigheid is, ontdekte CDA-Kamerlid Biskop vorige week. In de meditatie waarmee hij op dinsdag 23 november de CDA-fractievergadering opende, citeerde hij Menno ter Braak, de bekende schrijver en cultuurcriticus die in 1940, kort na de Duitse inval, zelfmoord pleegde.
Volgens Biskop constateerde Ter Braak in de jaren dertig dat „een politieke beweging Europa in haar greep begint te krijgen die niets anders doet dan het exploiteren van ressentiment.” Deze beweging was volgens Ter Braak „alleen maar bezig met het stimuleren van agressie en boosheid, terwijl zij niet werkelijk geïnteresseerd is in oplossingen.” Ter Braak sprak verder, aldus Biskop, van het botvieren van onlustgevoelens „op een zondebok die de schuld krijgt van alles” en over een beweging die „zichzelf ziet als het eeuwige slachtoffer van ”links” en van ”de elite”.” Het ging volgens hem om „een reactionaire politiek die stelt dat alles weer beter wordt als het eigen volk is gezuiverd van volksvreemde elementen die alles verpesten.”
Het is waar, het CDA-Kamerlid noemde in zijn openingswoord de PVV niet. Toch was het niet vergezocht dat de Volkskrant vorige week vrijdag een bericht bracht met de kop: ”CDA’er maakt vergelijking met nazi’s.” Immers, dat Ter Braak het in de jaren dertig over de opkomst van het fascisme had, is duidelijk. En waarom zou Biskop –die op het roemruchte CDA-congres van 2 oktober tegen samenwerking met de PVV stemde– juist nu Ter Braak citeren, anders dan om te waarschuwen tegen de beweging van Wilders?
Maar nee, dit was geenszins zijn bedoeling, zo bezwoer Biskop nog diezelfde dag tegenover BN De Stem. „Ik heb helemaal geen vergelijking gemaakt tussen de PVV en de nazi’s. Ik heb alleen in algemene zin geprobeerd de huidige tijd in een bredere context te plaatsen.”
Dat Biskop in zijn openingswoord ten onrechte suggereert Ter Braak te citeren, terwijl hij feitelijk gebruikmaakte van door de cultuurfilosoof Rob Riemen gemaakte parafrasen, is op zichzelf niet zo relevant. Interessanter is dat er in de kwestie-Biskop een vast patroon herkenbaar is. Wie om huidige politici te typeren, verwijst naar WO II –hoe subtiel of indirect ook– veroorzaakt ophef, moet zichzelf eindeloos verduidelijken en schiet door de aldus ontstane ruis zijn doel royaal voorbij.
In feite treedt hier de ‘natuurwet’ in werking die een zekere Mike Godwin ooit formuleerde voor op internet gevoerde discussies. Hoe langer zulke discussies duren –het maakt niet uit waarover ze gaan–, hoe groter de kans dat ze eindigen bij het thema fascisme, stelde hij. En –een ander element uit de “wet van Godwin”–: debatten hebben hun beste tijd gehad zodra een van de deelnemers met Hitler of de nazi’s komt aanzetten.
Het grote probleem met vergelijkingen met het fascisme is dat Hitler-Duitsland in de beleving van bijna iedereen gelijk staat aan het ultieme kwaad. Wie mensen met de nazi’s vergelijkt, vergelijkt ze zo ongeveer met de duivel zelf.
Daar komt bij dat dit soort vergelijkingen weliswaar altijd enkele overeenkomsten bevat, maar gewoonlijk nog veel meer verschillen. Zo hebben Wilders en de PVV op het eerste gezicht iets van het fascisme als het gaat om de nadruk op ”law and order”, nationalistische tendensen en het herleiden van alle problemen tot één oorzaak, namelijk links en de islam.
Toch zijn de verschillen groter dan de overeenkomsten. En dan gaat het er nog niet eens om dat Wilders een grote vriend is van Israël. Belangrijker is dat niemand hem kan betrappen op het propageren van geweld en dat hij voluit wil functioneren binnen de grenzen van de parlementaire democratie. Bovendien snapt iedereen dat de samenzweringstheorieën die Hitler op de Joden losliet, kant noch wal raakten, terwijl Wilders wel degelijk feitelijke argumenten heeft voor zijn stelling dat de radicale islam levensgevaarlijk is.
Om deze en nog andere redenen is het voor tegenstanders van Wilders niet verstandig de PVV te vergelijken met de bruinhemden. Er zijn, om met oud-VVD-leider Bolkestein te spreken, voldoende andere, zakelijke argumenten waar- mee voorstellen en ideeën van de PVV bestreden kunnen worden.
