Hij groeide op in een niet-kerkelijk gezin. Dat geeft Gerrit Brand een zekere ontspannenheid in kerkelijke discussies waarin hij zich mengt. Hij pretendeert ook niet de wijsheid in pacht te hebben. „Mijn geloof is vanaf het allereerste begin aangevochten geweest.”

Als docent in Stellenbosch besteedt Brand veel tijd aan lesgeven. „Ik behandel de gereformeerde dogmatiek en alles wat daarmee te maken heeft.” Nu hij in het kader van een uitwisseling enkele maanden in Nederland is, komt hij ook aan onderzoek toe. Aan de Vrije Universiteit in Amsterdam verdiept Brand zich in de complexiteitstheorie. Die houdt zich bezig met complexe systemen in de natuur die niet eenvoudig zijn uit te leggen, zoals het brein en de economie. Brand probeert die te verbinden met de simplicitas Dei, de eenvoudigheid van God.

Behalve zich laven aan de ruimte voor onderzoek, geniet hij ook van Nederland. Eerder studeerde hij vijf jaar aan de Universiteit Utrecht, waar hij in 2002 promoveerde op Afrikaanse theologie. Samen met zijn vrouw en kinderen woonde hij destijds in Nederland. „Mijn zoons zijn nu 9 en 12 jaar. Ze weten niet zo veel meer van die periode. Deze week hebben ze voor het eerst meegemaakt dat het sneeuwde. Prachtig.”

De invloed van culturen op het geloof loopt als een rode draad door het denken van Brand. „Veel van hoe mensen tegen het geloof aan kijken wordt bepaald door hun culturele achtergrond.” Zijn studie naar de wijze waarop Afrikaanse volken omgaan met religie sterkte hem in die gedachte.

In zijn eigen land, Zuid-Afrika, liggen de culturele tegenstellingen voor het oprapen. „Binnen mijn kerk, de Nederduits Gereformeerde Kerk, speelt volop de vraag hoe je desondanks een gemeenschap van gelovigen kunt zijn. De blanke kerken hebben lang gepoogd hun cultuur te scheiden van die van andere bevolkingsgroepen. Ik ben er echter van overtuigd dat verschillen de kerk verrijken. Meer integratie tussen geloofsgemeenschappen is voor mij een must.”

Opvallend vindt Brand het overigens dat kerkelijk apartheidsdenken over de hele wereld lijkt voor te komen. „Ga maar na: als je een missionaire gemeente in Nederland start, past die niet in de cultuur van de gevestigde kerken. Hetzelfde geldt voor gemeenten met veel buitenlanders. De vraag of een dergelijke ‘apartheid’ in de kerk wenselijk is, speelt overal.”

De cultuur van een gelovige komt ook tot uiting in diens apologetisch handelen, stelt Brand. Hij verwijst naar de apologeten van de Vroege Kerk. „Die gaven vanuit hun joods-christelijke achtergrond kritiek op de cultuur van toen. De kerk was klein, werd vervolgd. Europa komt steeds meer in een situatie die lijkt op die periode. De kerk heeft niet langer automatisch gezag. Dat heeft consequenties voor hoe gelovigen iets uitdragen.”

Brand pleit voor een cultuurkritisch geluid door christenen. „Niet per se uit zendingsdrang of om het geloof te verdedigen. Maar tussen religie en het moderne denken zit een spanning. Kritische vragen moeten niet worden weggewuifd. Zeg niet dat het geloof niet rationeel hoeft te zijn. Vraagt God van ons om het geloof irrationeel te noemen?

Rationaliteit kan verschillende dingen betekenen. Dát maakt me kritisch tegenover de modernistische cultuur. Ik waardeer de uitspraak van de pas geëmeriteerde hoogleraar symboliek Bram van de Beek, die zegt: We moeten de moderne cultuur ontmaskeren.”

De westerse atheïst kritiseert niet alleen de christen, ook Christus.

„Hij moet beseffen dat hij zijn eigen cultuur als leidend ziet. Juist het ontkennen van God is onderdeel van die cultuur. Ik accepteer dat niet. Niemand ontkomt aan religie. In ieder debat zit de dimensie wie we zijn en waartoe we op aarde zijn. De discussie moet niet gaan over de vraag of God er is, maar Wie, wat of hoe Hij is.”

Een christen ligt in zo’n woordenstrijd al snel onderop.

„We moeten ons dus afvragen: Hebben wij de goede antwoorden op de vragen die de samenleving ons stelt? Dat is enerzijds frustrerend: het voert ons terug naar existentiële vragen. Toch zijn vele daarvan al beantwoord in de kerkgeschiedenis. Studie en gesprek over het waarom van het geloof zijn daarom belangrijk.”

Waarvan hangt dan de zekerheid van een christen af?

„Waarom zou je zekerheid willen hebben? We moeten vaststellen dat aanvechtingen onderdeel zijn van het geloof. Ik geloof de Bijbel niet meer zo letterlijk als vroeger. Je ziet zelfs dat van discipelen geschreven is dat zij, na de omwandeling van Christus op aarde te hebben meegemaakt, staat: En sommigen twijfelden.

Als beleefd geloven het nadenken en vragen stellen maar niet uitsluit. Hoe je bent opgevoed, heeft naar mijn mening invloed op hoe je Gods werk in je leven 
interpreteert. Maar tegelijk: niet alle werk van God in je leven 
laat zich verklaren of interpreteren.”

Onrustig is het hart, totdat het rust vindt in God…

„Desalniettemin liggen afhankelijkheid en weerloosheid besloten in de gelovige. Je kunt de Bijbel verkeerd interpreteren. Ik meen dat mijn geloof over tien jaar niet hetzelfde is als nu. En heb er ook oog voor dat ongelovigen een goede reden hebben om niet te geloven. Dat noopt tot bescheidenheid.”

Dan is er toch iets van zekerheid nodig?

„Ik spreek liever van vertrouwen. Het gaat niet om de zekerheid van mijn geloof. Ondanks alle vragen in het hart van een christen en de kritiek van buitenaf moeten we vertrouwen op de leiding van God in ons leven.”

Gerrit Brand

Dr. G. V. W. (Gerrit) Brand (40) is docent systematische theologie aan de Universiteit van Stellenbosch in Zuid-Afrika. Hij sprak gisteren op een symposium over apologetiek, georganiseerd door de Gereformeerde Hogeschool in Zwolle. Brand studeerde theologie en filosofie aan de universiteiten van Pretoria en Utrecht. In de laatste stad promoveerde hij in 2002 op Afrikaanse theologie. Na zijn studie was hij enige tijd redacteur boeken bij de Zuid-Afrikaanse krant Die Burger. Sinds 2009 doceert hij aan de Universiteit van Stellenbosch. Volgend jaar hoopt hij bevestigd te worden als predikant in de Nederduits Gereformeerde Kerk. Brand is getrouwd en vader van twee kinderen.