Van Raak schrijft al een jaar of tien over de funeraire geschiedenis - funerair is afgeleid van het Latijnse woord ”fúnus”, wat dood of sterfgeval betekent. Uitgeverij Thoth gaf daarom Van Raaks ”Heden vredig ontslapen - Funeraire geschiedenis van het huis Oranje-Nassau” (1995) voor de tweede keer, in geactualiseerde vorm en onder een nieuwe titel, uit. Want behalve de dood van prins Claus rechtvaardigde al eerder de restauratie van het praalgraf van Willem van Oranje in de Nieuwe Kerk te Delft een nieuwe druk.

Van Raak, die behalve over funeraire geschiedenis ook dichtbundels, bloemlezingen en literaire essays publiceert, voorzag de gebeurtenissen tijdens de bijzetting van prins Claus op 15 oktober vorig jaar via de radio en de televisie van een toelichting. Hij weet alles van de begrafeniscultuur van de Oranjes. „Ons vorstenhuis is nogal karig met begrafenisrituelen. Vanuit een calvinistische instelling wordt alles sober gehouden. Bij buitenlandse vorstenhuizen gaat het veel uitbundiger en exorbitanter toe.”

Toch beschikken de Oranjes over een prachtig mausoleum, vertelt Van Raak. Dat mausoleum onder de Nieuwe Kerk in Delft is familiebezit. Uitgezonderd de familie komt er nooit iemand. Wel heeft Van Raak in zijn boek een kaart opgenomen die duidelijk maakt hoe het mausoleum eruitziet en wie er onder de tongewelven zijn bijgezet. Er zijn een oude en een nieuwe crypte. In de laatste zijn koningin Emma, koning Willem III, prins Hendrik, koningin Wilhelmina en prins Claus bijgezet. Naar verwachting, aldus Van Raak, zullen daar ook prinses Juliana en prins Bernhard een laatste rustplaats krijgen.

Nu liggen er in de oude grafkelder elf overledenen en in de nieuwe 33. Een van hen is het prinsesje Pauline (1800-1806), een dochter van koning Willem I. Pauline lag begraven in een sarcofaag op het landgoed Freienwalde in Duitsland. Hier was het gezin van Willem I en Wilhelmina van Pruisen neergestreken tijdens hun vlucht naar Koningsbergen na de Pruisische nederlaag tegen de Fransen. Pauline overleed, moeder en kinderen gingen naar Berlijn en vader Willem bleef een dag langer in Freienwalde om daar zijn Paulientje te begraven.

In 1911 gaf koningin Wilhelmina opdracht de sarcofaag van het Oranjeprinsesje op te halen. Freienwalde was inmiddels eigendom geworden van de Joods-Duitse Walther Rathenau, later minister van Binnenlandse Zaken (en in 1922 vermoord). Toen Rathenau op z’n pasgekochte landgoed rondkeek, ontdekte hij de grafzerk van prinses Pauline. Koningin Wilhelmina werd op de hoogte gesteld van dit feit en zij besloot dat deze kleine prinses moest worden bijgezet in de Nieuwe Kerk te Delft.

Verder is er in de nieuwe crypte ruimte gereserveerd voor niet meer troongerechtigde leden van de koninklijke familie; met name geldt dat voor de prinsessen Irene en Christina. Hiervoor heeft de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Wiegel in 1981 een noodzakelijk wijziging in de Wet op de lijkbezorging aangebracht.

In het buitenland zijn sommige koninklijke grafkelders te bezichtigen, zoals in Laken en in het Spaanse Escorial bij Madrid. Nederland kent die traditie niet, aldus Van Raak. Overigens zijn de Oranjes karig in het herdenken van hun doden. „Ik weet alleen dat koningin Emma elke sterfdag van haar man koning Willem III met een bosje bloemen in de kelder afdaalde. Ook prinses Juliana legde als meisje bloemen op het graf van haar vader, prins Hendrik, op de dag van diens overlijden.”

Natuurlijk kan wel het bovengrondse praalgraf van Willem van Oranje worden bewonderd. De restauratie van dit graf werd in 2001 afgerond. Van Raak noemt het een „funerair meesterstuk.” Hij wijst op een aardig detail: een paar knoopjes van het vest van de prins zijn open. „Men wilde zijn ziel misschien een kans geven om te ontsnappen.”

Het is niet zo dat Willem van Oranje van meet af aan een praalgraf had. Hij heeft, nadat hij in 1584 in Delft werd vermoord, in een tijdelijk graf gelegen. De grafkelder van de Oranje-Nassaus in Breda (die van de oorspronkelijke Nassaus) was niet beschikbaar, want in deze stad zwaaiden de Spanjaarden de scepter. Oranjes vierde echtgenote, Louise de Coligny, kreeg het uiteindelijk na veel lobbyen bij de Staten-Generaal voor elkaar dat dezen de Amsterdamse beeldhouwer-architect Hendrick de Keyser een graf lieten maken „als soodanighen heerlycken Prince waerdich is.” Ter meerdere eer en glorie van de Republiek der Verenigde Nederlanden is vervolgens daartoe besloten, zegt Van Raak. „Het praalgraf dient tegelijk als nationaal monument. Het toont een zittende Willem van Oranje - een veldheer.” Overigens voltooide De Keysers zoon Pieter het renaissancistische kunstwerk waarin Willem de Zwijger als Vader des Vaderlands kon rusten pas in 1623.

Wat opvalt bij vorstelijke begrafenissen, aldus Van Raak, is het vaak grote tijdsverschil tussen overlijden en uitvaart. Het duurde maar liefst zeven maanden en vijftien dagen voordat Louise de Coligny (overleden in Fontainebleau) werd bijgezet in de Nieuwe Kerk te Delft. Voor prins Maurits duurde dit vijf maanden en drie dagen. Voor Frederik Hendrik twee maanden. „Deze perioden had men nodig om de ingewikkelde en plechtstatige uitvaartdiensten te kunnen regelen. Hieruit vloeide ook de noodzaak tot conservering, zoals balseming, voort.”

Overleden Oranje-Nassaus werden door de geschiedenis heen op diverse manieren herdacht. Pamfletten, prenten, gedichten, herdenkingspenningen, herdenkingsmonumenten, albums, sieraden, tabaksdoosjes en afbeeldingen op porselein - het scala aan funeralia was groot. Ook kon het publiek in de 19e eeuw foto’s kopen van de overledene. Dat is tot op de huidige dag niet anders.

Mede n.a.v. ”Vorstelijk begraven en gedenken - Funeraire geschiedenis van het huis Oranje-Nassau”, door Cees van Raak, uitg. Thoth, Bussum, 2003; ISBN 90 6868 3349; 108 blz.; € 15,90.