Er zijn absoluut geen onderhandelingen met Europa, beweerde een week geleden nog de Ierse premier Brian Cowen. Hij bedoelde dat er geen sprake was van overleg met het Internationaal Monetair Fonds (IMF) of de Europese Centrale Bank over financiële steun aan zijn land.

Nog geen 24 uur later blijken zijn woorden volledig in strijd met de waarheid. Zonder enige gêne geeft hij toe dat er weliswaar gesprekken zijn, „maar” zo verzekert hij, „in Europa zijn ze tevreden met onze aanpak.”

Ierland staat later die week als hét agendapunt op de top in Brussel, maar dat mogen zijn landgenoten niet al te serieus nemen. Een kwestie van uitleggen, heet het. Ontgoocheld verwerken de Ieren hoe minder dan een etmaal later een afvaardiging van het IMF, de Europese Centrale Bank en de Europese Commissie op de luchthaven bij Dublin arriveert. Maar nog altijd „is er niets aan de hand.” De Ieren zijn murw, moe en voelen zich bedrogen.

Om dit alles beter te begrijpen moeten we terug naar de zomer van 2008. Kenmerkend voor wat er toen gebeurde is het verhaal van Dave Berry. Enkele jaren eerder is hij als kleine zelfstandige begonnen met het verkopen van computers aan scholen, kantoren, ziekenhuizen en particulieren. Hij heeft al een aardige klantenkring opgebouwd en verdient een leuke boterham. Vrolijk gaat hij dan ook in augustus 2008 met zijn gezin op vakantie. Als hij in september weer aan de slag wil, is er nergens werk meer. De hele markt ligt op z’n achterste, mensen zijn bang, niemand geeft meer geld uit.

Rijk en gelukkig

Toch snapt niemand echt wat er aan de hand is. Het liep allemaal zo goed. Nog geen vijf jaar geleden, in 2005, heetten de Ieren het gelukkigste volk van Europa te zijn, er was geen beter plekje op aarde om te wonen. Een jaar later is het eiland zelfs na Luxemburg het rijkst van Europa. Het ene winkelcentrum na het andere verrijst, de tempels van het nieuwe welvarende Ierland worden groter en hoger dan de kerkgebouwen.

Het eerste herkenbare symptoom van een stagnerende economie is de huizenmarkt. Plots komen de Ieren erachter dat als ze huizen bouwen het ook handig is als ze die ook verkopen. Jarenlang schoten de huizenprijzen omhoog, de banken verstrekten leningen zonder plafond, de minister van Financiën, Brian Lennihan, moedigde zelfs aan om nóg hogere leningen af te sluiten, want grenzen bestonden er niet. „Het lijkt wel of de mensen thuis hun geld drukken”, riep een plaatselijke kruidenier destijds vol verbazing uit.

Maar dan blijken ineens de banken ongebreideld te hebben gespeculeerd. Het ineenstorten van een van de grootste Amerikaanse zakenbanken, Lehman Brothers, maakt de markten nerveus. Nu blijkt ook hoe de Ierse banken elkaar jarenlang bestreden door de hoogste lening te verstrekken. Dekkingen zijn er dan allang niet meer.

Een jaar eerder belden projectontwikkelaars nog stoer vanaf een ver warm strand om een lening van 100 miljoen, waarop vertegenwoordigers van de banken het eerste het beste vliegtuig namen om een handtekening bij hem op te halen. Maar zodra de bouw stagneert en ontwikkelaars niet meer kunnen betalen, klappen de banken in elkaar.

De Ieren raken in paniek. Nachtelijk overleg tussen banken en regering moet ervoor zorgen dat de eersten de volgende morgen hun deuren weer kunnen openen. De Ierse staat stelt zich garant voor alle spaartegoeden. De banken zijn zolang gered, maar, zoals later blijkt, niet de economie.

Werkloosheid

Door het instorten van de bouw stijgt de werkeloosheid. In minder dan anderhalf jaar komt die tot boven de 450.000. In één maand 10.000 werkzoekenden erbij was „een goede maand.” Ruim een op de vijf Ieren raakt zijn werk kwijt, maar… niet de last van zijn hypotheek.

Nu, twee jaar na dato, voelen ze zich bedrogen en verkwanseld. Gezinnen die hun hypotheek niet kunnen betalen, maar die getuigen van goede wil mogen door de banken gedurende één jaar niet uit hun huis worden gezet. Maar wat is één jaar in een land zonder werk?

Van de Ierse huizen zijn er 788.000 belast met een hypotheek, zo’n 41.000 huishoudens hebben een betalingsachterstand van meer dan drie maanden, 70.000 hebben een regeling getroffen met de banken om afbetaling uit te stellen.

Verbitterd is Siobhan uit Naas, een stad onder de rook van Dublin. „Wij hadden allebei een baan, trouwden, kochten een huis en kregen kinderen. We kozen een veel duurder huis dan we eigenlijk wilden. Maar bij de bank zeiden ze „dat we zonder enig risico veel meer konden kopen.” Een beleggingshypotheek zou ons op het lijf geschreven zijn.

Het klonk ons als muziek in de oren. Bill (haar man, red.) zei nog: „Het is mij net iets te mooi: Hoe hoger onze schuld, des te beter we er financieel voor komen te zitten.” Hij vroeg zich nog af wat er zou gebeuren als de aandelen zouden kelderen. Ik was nog zo dom om de partij van de hypotheekadviseur te kiezen. „Maakt u zich maar geen zorgen”, zei die, „want als de aandelen kelderen, stort de hele economie in en dan kan niemand meer iets betalen.”

Hoe wrang is het dat deze man gelijk heeft gekregen. Het enige wat hij vergat te vertellen is dat de bank ook dan nog altijd z’n geld moet hebben.”

Deirdre uit Kilmallock vertelt hoe zij met man en dochter weer bij haar moeder is ingetrokken, ze verhuren hun huis om het maar niet kwijt te hoeven raken.

„Gefeliciteerd”

En dan het verhaal van Kieran en Margie. „We verkochten in 2002 ons huis en wilden met de opbrengst iets soortgelijks ervoor kopen. We werden door onze adviseurs bijna gedwongen om vele malen duurder te gaan zitten. Zo zouden we dieven zijn van onze eigen portemonnee als we dat niet deden, want de huizen werden met de dag immers meer waard. Je wilt het niet geloven, maar de benodigde formulieren lagen diezelfde week ongevraagd in de bus. „Gefeliciteerd met uw nieuwe huis”, hadden ze er alvast opgeschreven.”

In de tussentijd sloot computergigant Dell de fabriek in Limerick omdat arbeid in Polen stukken goedkoper was. Er werkten zo’n 3000 man; indirect, dus via tal van toeleveringsbedrijven, verdienden zo’n 6000 anderen, zoals Kieran en Margie, er hun boterham. „Van de ene dag op de andere was dat over.”

Ook de 24 jaar oude John heeft geen werk meer. Hij was leerling-elektricien. School en praktijk wisselde hij af. Totdat zijn baas failliet ging. Van zijn klas zat in korte tijd driekwart zonder baan. En zonder werk kon hij zijn studie niet afmaken. Zodoende loopt hij samen met tienduizenden anderen zonder diploma rond. Hij krijgt een uitkering van iets meer dan 200 euro per week. Dat klinkt misschien niet eens zo onaardig, maar de prijzen zijn in Ierland hoog. „Af en toe word ik opgeroepen door de FAS, een soort arbeidsbureau, waar een dame kijkt of ze iets geschikts voor me kan vinden. „Je bent ongeschoold”, hoor ik daar steeds, terwijl ik toch al twee jaar opleiding erop heb zitten.”

Tot nog toe eindigden de gesprekken daar met de allesbehalve opbeurende opmerking: „Voor jou kunnen we niets doen.”

Vrijheid kwijt

Er zijn hele kranten te vullen met verdrietige verhalen. „Met de leugen, verkondigd door de regering in Dublin, dat wij onszelf wel zullen redden, kunnen we nog wel leven”, zegt Martin. „Onszelf redden hebben we immers altijd gedaan, maar wat ik zo erg vind is dat wij echt verkwanseld worden. Vergeet niet dat zestig jaar geleden, in 1949, de Ierse republiek officieel onafhankelijk werd van Engeland. Onze voorouders hebben er hun leven voor gegeven.”

„Op televisie zie je de mannen van het IMF en de Europese Commissie in hun mooie pakken: ze komen ons helpen, zeggen ze. Maar daar geloof ik niets van, want ze accepteren geen nee. We hebben ons vrijgekocht van de Engelsen en in het geheim vochten we tegen Hitler en zijn bondgenoten. En wat doet onze Taoiseach (zoals de premier in Ierland wordt genoemd, red.) nu? Hij verkoopt ons aan Angela Merkel en haar Europese vrienden.”

Martin staat niet alleen met zijn verhaal. Hij is een van de gelukkigen die nog altijd werk hebben. Tot de Kerst kan hij nog aan de slag als timmerman; daarna ziet hij wel weer. Het liefst zou hij de complete regering naar huis sturen. „Maar het alternatief is nog slechter, want de oppositie klaagt, steunt en veroordeelt wel, maar welke oplossingen draagt zij aan?”

Waar je ook komt in Ierland, de mensen zijn er gelaten. Wat kunnen ze doen? Niemand hecht nog waarde aan wat de leiders van het land zeggen. Straks krijgt de overheid Europees geld, en nu al is bekend dat dit gebruikt zal worden om de Ierse banken te helpen. Maar het zijn diezelfde banken die gezinnen hun huis uitzetten.

Begin december presenteert de regering de begroting. Meer dan 6 miljard moet er worden bezuinigd, of aan extra belastingen worden binnengehaald. Er wordt zelfs beweerd dat de politie al getraind wordt om een mogelijk oproer in de kiem te smoren. „Maar onze soevereiniteit zullen onze leiders nooit verkwanselen, dat durven en kunnen ze niet”, denkt Martin.

Dat niet iedereen het met hem eens is blijkt wel toen het dagblad Irish Examiner gisterochtend met enorme letters op de voorpagina schreef: „Proclamation of Dependence”, afkondiging van de áfhankelijkheid.

Ierland is zijn zwaarbevochten vrijheid aan het kwijtraken.