Dierentuin onder druk
Dierenpark Emmen is bijna failliet, Blijdorp kreunt onder aangekondigde bezuinigingen en ook Artis lijdt onder kortingen. Het gaat niet goed met de dierentuinen. De branchevereniging weet echter beter.
Het dierenpark in Emmen kwam het afgelopen jaar in financiële problemen. In mei liet de dierentuin de eerste noodkreet horen. De bezoekersaantallen vielen opnieuw tegen, een tekort van 2 à 3 miljoen euro dreigde.
Na het zomerseizoen rinkelden de alarmbellen luider. Faillissement dreigde. Eind oktober schoot de gemeente Emmen de dierentuin te hulp met een lening van 1,4 miljoen euro. Op voorwaarde dat er voor 1 december een saneringsplan ligt, waarbij er in het personeelsbestand wordt gesneden. Op een enkele incidentele rijkssubsidie na draait Emmen zonder overheidssteun.
Inmiddels ervaart ook Blijdorp zware druk. De gemeenteraad van Rotterdam besloot op 11 november de jaarlijkse subsidie van 4,5 miljoen euro drastisch terug te brengen, naar 0,8 miljoen in 2015.
De diergaarde kwam fors in verzet. Blijdorp organiseerde een demonstratie, liet 46.500 mensen gratis het park bezoeken en overhandigde 107.726 handtekeningen tegen de bezuiniging. Daarop besloot de gemeenteraad het voornemen te verzachten. Blijdorp mag de 4,5 miljoen euro, bestemd voor renovatie van de Rivièrahal, een verblijf voor vogels en reptielen, ook voor andere doeleinden gebruiken. Verder zegde het college toe de dierentuin niet failliet te laten gaan.
Amsterdam bezuinigt minder drastisch. De gemeente kort Artis in drie jaar tijd met 9 ton op een totaal van 5,5 miljoen euro aan jaarlijkse subsidies. Ook spreidt zij een toegezegde investering van 15 miljoen over vier in plaats van over drie jaar.
Toch is het niet allemaal kommer en kwel in de dierentuinen. Integendeel, de branche is springlevend, zegt directeur Marielle van Aggelen van de in Artis gevestigde Nederlandse Vereniging van Dierentuinen (NVD).
De afgelopen vier jaar varieert het totaalaantal bezoekers van dierentuinen continu van 10 tot 11 miljoen. De dierentuin blijft een aantrekkelijke bestemming (zie kader met bezoekersaantallen). „In de top 10 van populaire dagjes uit staat de Efteling op 1, Madurodam op 5 en het Rijksmuseum op 10. De rest van de lijst bestaat uit dierentuinen. Iedereen heeft wat met dieren.”
Het weer was dit jaar tot nu toe niet zo gunstig voor de bezoekersaantallen. „In de lente was het lang koud, daarna volgde een heel hete julimaand, en vervolgens een natte augustus. De bezoekersaantallen kunnen echter deze laatste maanden nog redelijk oplopen.” Van Aggelen constateert dat het publiek blijft uitgaan, ondanks de economische crisis.
De malaise zorgt er echter wel voor dat overheden bezuinigen. Blijdorp en Artis hebben altijd vrij zwaar geleund op gemeentelijke subsidies. In tegenstelling tot de dertien andere bij de NVD aangesloten dierentuinen, die het goeddeels zonder overheidssubsidie moeten stellen (zie kader). Vandaar dat de bezuinigingen bij Blijdorp en Artis hard aankomen. Van Aggelen: „Iedereen snapt dat er moet worden ingeleverd, alleen het tempo waarin dat gebeurt, verbaast de betrokken dierentuinen.”
Artis en Blijdorp zijn stadsdierentuinen met een historie van ruim 150 jaar. Beide zijn van groot belang als toeristische trekpleister, voor dierenfokprogramma’s en voor wetenschappelijk onderzoek. Bovendien is de educatieve waarde van beide Randstedelijke parken hoog, aldus de NVD-directeur. „Scholieren kunnen tegen lage prijzen deze twee dierentuinen bezoeken.” „En wij als Artis hebben een bijzonder hoogleraar”, benadrukt directeur Haig Balian.
Van Aggelen zou het betreuren als Artis, Blijdorp en Emmen in een neerwaartse spiraal terechtkomen. „De Nederlandse dierentuinen horen bij de Europese top; ik durf te stellen: tot de wereldtop. Zij vernieuwen zich voortdurend om publiek te blijven trekken en het dierenwelzijn te bevorderen.”
Die vernieuwing houdt in dat dieren een natuurlijker leefomgeving krijgen. Hokken en tralies verdwijnen, dieren krijgen een gezamenlijk leefgebied. „Hier in Artis zijn in het vernieuwde verblijf van de giraffes nu ook zebra’s, gnoes, springbokken en parelhoenders geplaatst.”
Het bijna-faillissement van het dierenpark in Emmen is een ander verhaal dan dat van Artis en Blijdorp. „Emmen verkeert in zwaar weer. Toch is het een goed bedrijf. Bezoekers geven in onderzoeken steevast aan dat zij dit park de mooiste dierentuin van Nederland vinden. Ik heb alle vertrouwen in het plan van aanpak van de recent aangetreden directeur.”
Het wachten is op het saneringsplan van directeur Frankwin van Beers. Zodat ‘Emmen’ als vanouds weer zonder subsidie kan opereren.
Bezoekersaantallen 2009 procentuele af-/toename ten opzichte van 2008
Diergaarde Blijdorp 1.561.891 - 3 %
Burgers’ Zoo 1.525.000 0 %
Artis 1.208.406 - 2 %
Dierenpark Emmen 1.132.000 - 6 %
Ouwehands Dierenpark Rhenen 930.000 + 2 %
Safaripark Beekse Bergen 796.000 -2 %
Dolfinarium 750.000 - 2 %
DierenPark Amersfoort 735.000 + 5 %
GaiaPark Kerkrade Zoo 420.000 + 4%
Apenheul 364.000 - 9 %
Vogelpark Avifauna 348.798 + 3 %
Zoo Parc Overloon 235.000 - 2 %
Dierenrijk 180.000 - 5 %
Aqua Zoo Friesland 165.000 0 %
Dierenpark Wissel 155.000 - 3 %
Totaal 10.506.095 - 1 %
Bron: Nederlandse Vereniging van Dierentuinen
„Plantaardige olie op etiket”
Naast dieren fokken en educatie is natuurbescherming een belangrijke doelstelling van dierentuinen, zegt Marielle van Aggelen, directeur van de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen. „Zo zijn wij in het verband van de Europese dierentuinen, EAZA, bezig met een lobby in Brussel om de aanwezigheid van plantaardige olie op het etiket van producten vermeld te krijgen.”
Plantaardige olie wordt vaak gehaald uit gewassen die worden geteeld op stukken voormalig regenwoud dat is platgebrand of gekapt. Daardoor verdwijnt de leefomgeving van dieren, zodat soorten dreigen uit te sterven. „Je kunt wel fokprogramma’s in het leven roepen, maar beter is het te voorkomen dat het leefgebied van dieren wordt aangetast.” Het kan echter door de traagheid van de Europese regelgeving nog jaren duren voordat de vermelding op de etiketten er komt, vreest Van Aggelen.
Om de bewustwording te vergroten, doen de NVD-dierentuinen mee aan natuurbeschermingscampagnes, zoals dit jaar in het kader van het VN-Jaar van de Biodiversiteit.
Ook ten opzichte van de nationale overheid heeft de brancheorganisatie een taak. Zo wil zij de regelgeving rond horeca, speeltuinen en dierenverblijven in dierentuinen stroomlijnen.
Bij de NVD zijn vijftien van de vijftig dierentuinen aangesloten. Deze zijn echter goed voor 95 procent van alle bezoekers. De NVD-dierentuinen voldoen aan strenge criteria voor dierenwelzijn, arbeidsomstandigheden en ethiek. „Lidmaatschap is een kwaliteitskeurmerk voor een dierentuin”, aldus Van Aggelen.
De dierentuinen doen hun best nieuw publiek aan te boren. Volgens de NVD-directeur is er een bezoekersstroom op komst van ouderen die –zelfstandig of met hun kleinkinderen– dierentuinen bezoeken. Jongere generaties proberen de dierenparken aan zich te binden door het gebruik van Hyves, Facebook en Twitter. „Zo kun je snel melden dat er een olifantje is geboren.”
In de afgelopen tien jaar stegen de toegangsprijzen van NVD-dierentuinen met zo’n 40 procent, vooral als gevolg van toegenomen arbeidskosten en investeringen in de dierenverblijven. Blijft een dierentuinkaartje in de toekomst betaalbaar? Van Aggelen: „Het uitgangspunt is van wel. Het is zelfs een basisvoorwaarde.”
De kosten van vernieuwing
Dierentuinen moeten zich voortdurend vernieuwen. Om publiek te blijven trekken én de concurrentie met andere parken aan te gaan. Opvallend is dat –tot aan de economische crisis– vooral overheden in dierentuinen investeerden. Zakelijke beleggers zien er nog niet zo veel brood in.
Artis is bezig met een forse vernieuwing en uitbreiding. Van de kosten, zo’n 80 miljoen euro, is 39 miljoen toegezegd: onder meer 15 miljoen door Amsterdam en 10 miljoen door de provincie Noord-Holland. Eind juli maakte Artis bekend nog 40 miljoen euro tekort te komen omdat het bedrijfsleven niet wil investeren. „Oorzaak is de crisis”, aldus directeur Haig Balian.
Blijdorp zou de Rivièrahal renoveren. Kosten: 18,5 miljoen euro. Rotterdam zegde in 2007 4,5 miljoen euro toe. Sinds 2007 slaagde de diergaarde er echter niet in de rest elders –lees: bij het bedrijfsleven– te vinden.
Dierenpark Emmen wil aan de rand van de stad een compleet nieuwe dierentuin bouwen. Dat vergt 190 miljoen euro. Hiervan krijgt het park zo’n 60 à 70 miljoen euro door verkoop van het huidige perceel, midden in Emmen. Mits de gemeente akkoord gaat met de plannen.
De rest moet van investeerders komen. Die zien de huidige financiële problemen van het dierenpark echter niet los van de plannen, zegt woordvoerder Wijbren Landman. Goedsmoeds: „Als wij het nieuwe park in 2015 hebben gerealiseerd, hebben we net als vroeger een voorsprong op onze concurrenten.”
