Volgens de onderzoekscommissie van de gemeenteraad hebben de colleges niet rechtmatig, niet doelmatig en niet doeltreffend gehandeld en zijn er onevenredig grote risico’s genomen. De gemeenteraad heeft zichzelf niets te verwijten, stelt het rapport. Ingewijden zeggen dat het college in navolging van de wethouder van Financiën moet opstappen, ook omdat het college steeds is uitgegaan van „collegiaal bestuur.”

Met speculeren in Amerika is meer dan 10 miljoen euro verdwenen. Deze gelden waren bedoeld om een lening, waarvoor de gemeente Veenendaal borg stond, af te lossen. De gemeente heeft de lening onder protest afgelost en een claim bij de stichting gelegd.

De gemeenteraad heeft de afgelopen maanden in samenwerking met Bureau Schaap, Bruin en Van Vliet c.s. een reconstructie gemaakt van de handel en wandel binnen het gemeentehuis. Alle partijen onderschrijven het gisteren gepresenteerde rapport van de onderzoekscommissie, dat 34 pagina’s telt.

De commissie doet de aanbeveling een „verbetertraject” op te starten, omdat ze de stellige indruk heeft dat er meer aan de hand is en dat het niet bij dit dossier zal blijven. Maatregelen moeten voorkomen dat de gemeente binnenkort weer in dezelfde situatie terechtkomt.

Een eerste reactie van het college komt via wethouder C. Sanders: „Ik heb het rapport even globaal doorgenomen en mijn conclusie is dat het een gedegen rapport is. De conclusies en de aanbevelingen in het rapport zijn hard. Maar ik moet zeggen dat het uitermate duidelijk is.”

Uit het rapport blijkt dat van een lening van 1 miljoen gulden de contragarantie door het Rijk nooit is afgegeven. Dat is binnen het ambtelijk apparaat niet ontdekt. Raadsbesluiten werden door het college anders uitgevoerd dan de raad had besloten. De raad besloot namelijk garant te staan voor een lening van 9,5 miljoen gulden. In werkelijk liet het college zonder toestemming van de raad de gemeente Veenendaal garant staan voor 31,5 miljoen gulden.

Door gebrek aan richtlijnen voor het controleren van voorwaarden bij garantstellingen werden vanaf 1997 de jaarrapporten en de voorwaarden van de garantstellingen niet meer gecontroleerd. Was dit wel gebeurd, dan was in ieder geval in 2000 ontdekt dat de stichting niet conform haar doelstellingen handelde. Op de balans stond namelijk een dollardeposito van meer dan 10 miljoen die haar vermogenspositie nadelig kon beïnvloeden. Ook was dan opgevallen dat de nieuw afgesloten lening van 13,5 miljoen gulden al in 1999 was opgenomen, terwijl in het raadsbesluit stond dat de gelden in oktober 2002 zouden worden gestort.

Vanaf 1998 ging het door een reorganisatie bij de gemeente nog vaker verkeerd. Het Freule-dossier verhuisde van de ene afdeling naar de andere en zeer waarschijnlijk is het dossier nooit formeel overgedragen. Vandaar dat niemand zich er echt verantwoordelijk voor voelde. Ook was daar uitsluitend een medewerker beschikbaar zonder financiële achtergrond, terwijl dit dossier louter over geldzaken gaat.

Uit de stukken blijkt verder dat de verschillende colleges er zestien jaar over hebben gedaan om een eerste recht van hypotheek te vestigen. De contragarantie van het Rijk voor 9,5 miljoen gulden vergat men over te zetten van verzorgingstehuis De Engelenburgh naar de Freule-stichting, waardoor die juridisch ook al enige jaren haar waarde had verloren.

In januari 2000 stelde het college de raad voor de borgstelling met 337.000 gulden te verhogen, omdat er boeterente betaald moest worden in verband met overgang van de stichting naar een andere bank. In het dossier is echter geen brief te vinden waaruit blijkt dat de bank een boeterente eist.

In 2000 gaf de wethouder van Financiën telefonisch toestemming om de contragarantie van het Rijk te beëindigen. De stichting kreeg hiervoor een subsidie van 9 miljoen gulden. Deze gelden werden door de gemeente niet geoormerkt, waardoor de penningmeester er de vrije beschikking over kreeg en de gelden omzette in dollars. Die kwamen later weer in Amerika terecht in een zeer speculatief project. De brief die de met het ministerie gemaakte afspraken bevestigde, werd nooit in het college besproken en aan de raad werd ook niets medegedeeld. Er werd zeker geen toestemming gevraagd.

De onderzoekscommissie doet de aanbeveling de controlefunctie binnen de ambtelijke organisatie te verbeteren. Verder moeten taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden voor iedereen volstrekt helder zijn. De raad wil een organisatiecultuur scheppen waarin elke individuele medewerker zijn of haar verantwoordelijkheid heeft en kan nemen en zich kan ontwikkelen. In september moet een plan van aanpak aan de raad worden aangeboden.

Maandag 12 mei bespreekt de gemeenteraad het rapport. Tot die tijd onthouden de raadsleden zich van politieke uitspraken.