Aan het einde van 2000 was het wel duidelijk dat de Amerikaanse economie enigszins zou afkoelen na een aantal jaren van uitbundige groei. De belangrijkste vraag was daarbij of er sprake zou zijn van een harde of een zachte landing en hoe sterk het herstel erna zou zijn. De voorspelling luidde dat een zachte landing, gevolgd door een sterk herstel, het meest waarschijnlijk was.

Inmiddels weten we beter. Hoewel de landing misschien niet zo hard is geweest als op voorhand in enkele doemscenario’s werd geschetst, is van een economisch herstel nog geen sprake, laat staan van de zogenaamde ”V-shaped recovery” die eind 2000 door menig econoom werd voorzien.

Lastenverlichting
Ondanks een verlaging van de basisrente door de Fed met 475 basispunten en een forse lastenverlichting door de overheid kon een recessie niet voorkomen worden. De voorraden en de productiecapaciteit waren zo hoog opgelopen dat een correctie onvermijdelijk was.

Daar komt nog bij dat de groei van de consumptie niet langer op het niveau van de voorgaande jaren was te handhaven. Na jaren waarin de Amerikaanse consument steeds geld leende of zijn vermogenswinsten gebruikte om zijn consumptie te kunnen verhogen, werden in 2001 door extra besparingen de huishoudboekjes weer enigszins op orde gebracht.

Net op het moment dat de eerste tekenen van herstel zich aandienden, duwde de gebeurtenissen van 11 september de economie toch weer terug in het moeras.

De verwachtingen voor de eurozone waren twaalf maanden geleden een stuk minder somber dan voor de Verenigde Staten. Weliswaar zou de Amerikaanse groeivertraging op de Europese economie een negatieve invloed hebben, maar daartegenover stond dat de onevenwichtigheden in de eurozone een stuk minder waren dan die in de VS. Daar kwam nog bij dat in de meeste landen, waaronder Nederland, sprake was van belastingverlagingen, waardoor de consumptie een flinke positieve impuls zou krijgen.

Recessie
Hoe anders is het allemaal gelopen. De economie van de eurozone bleek veel gevoeliger voor de gebeurtenissen aan de andere kant van de oceaan dan op voorhand werd aangenomen. Via onder andere de beurzen, vertrouwenseffecten en natuurlijk ook direct via de internationale handel heeft de Amerikaanse recessie er mede voor gezorgd dat de economische groei in de eurozone haast tot stilstand is gekomen. Dit ondanks enkele renteverlagingen door de ECB, die de korte rente met bijna 1,5 procent deden dalen en de lange rente met bijna 0,5 procent, waardoor geld lenen om te investeren of te consumeren een stuk goedkoper is geworden.

De negatieve ontwikkelingen in de ons omringende landen zijn zeker van invloed geweest op de Nederlandse economie. Terwijl in 2000 het grootste deel van de economische groei van 3,5 procent te danken was aan een explosieve toename van de uitvoer, ziet het ernaar uit dat dit jaar de uitvoer nog maar minimaal is gegroeid.

Het is overigens niet alleen de verslechterde economische situatie in het buitenland die daarbij de uitvoer heeft getroffen. De fors gestegen prijzen en arbeidskosten, die hebben geleid tot een verslechtering van de Nederlandse concurrentiepositie, hebben ook de uitvoer negatief beïnvloed.

Belastingstelsel
Een andere tegenvaller in het bijna afgelopen jaar is de slechts bescheiden toename van de particuliere consumptie. Dankzij de introductie van het nieuwe belastingstelsel en de daarmee gepaard gaande forse belastingverlaging, gingen de Nederlandse gezinnen er dit jaar gemiddeld meer dan 5 procent netto op vooruit en de verwachting was dat dit een forse impuls zou zijn voor de particuliere consumptie.

Niets bleek minder waar. De extra inkomsten werden door gezinnen niet besteed, maar gespaard. In de eerste acht maanden van dit jaar werd bijna net zo veel gespaard als in de vijf voorgaande jaren tezamen. Als gevolg hiervan ziet het ernaar uit dat de particuliere consumptie dit jaar slechts met een kleine 1,5 procent zal toenemen, terwijl eind vorig jaar nog een stijging van 4,5 procent voorzien werd voor 2001.

Nadat onlangs officieel bekend werd gemaakt dat de Amerikaanse economie zich in een recessie bevindt, ziet het ernaar uit dat begin 2002 een voorzichtig herstel kan worden ingezet, mede dankzij het agressieve monetaire en budgettaire beleid. Het interen op de voorraden lijkt aan zijn einde te komen en voorlopende indicatoren wijzen ook steeds meer op een aantrekkende productie.

Herstel
De beurzen hebben inmiddels een voorschot genomen op een economisch herstel in de Verenigde Staten. De Dow Jones Industrial Index staat inmiddels ruim 20 procent hoger dan zijn dieptepunt na 11 september, terwijl de Nasdaq bijna 40 procent is gestegen. Volgens de marktverwachting zal in het kielzog van de Verenigde Staten ook de economie in de eurozone aantrekken, zij het pas in de tweede helft van het jaar.

Als gevolg van de verbeterde vooruitzichten hebben ook de Europese beurzen de laatste maanden een forse stijging laten zien. De AEX steeg bijvoorbeeld bijna 25 procent in de laatste drie maanden. Ook voor Nederland liggen zonniger tijden in het verschiet. Met name in de tweede helft van het jaar, wanneer de economieën in de grote landen om ons heen een herstel zullen laten zien, zal de uitvoer weer kunnen aantrekken.

Daar komt nog bij dat ook de particuliere consumptie harder zal stijgen wanneer de besparingen weer op orde zijn gebracht en het vertrouwen van de consument in de economie weer toeneemt.

Nu maar hopen dat de voorspellingen deze keer beter uitkomen!

De auteur is werkzaam bij Economisch Bureau ABN Amro.