Morrelen aan monarchale macht
GRONINGEN – Het blad Opzij riep koningin Beatrix deze week uit tot machtigste vrouw van Nederland, maar een Volkskrantcolumnist plaatst daar vandaag forse kanttekeningen bij. Hoe dik is de koninklijke vinger in de politieke pap? „Politici nemen een voorschotje op de komende troonswisseling.”
In de eerste vijftien jaar van haar regeerperiode was de macht van koningin Beatrix het grootst, betoogt Jan Hoedeman in de Volkskrant. „In haar tweede vijftien jaar nam haar invloed langzaam maar zeker af. De afgelopen kabinetsformatie was een bevestiging van die glijdende schaal: het liep uit op een gevecht tussen generaties, waarbij de zeventigers van het establishment rond Beatrix het onderspit delfden tegen de veertigers Rutte en Wilders.”
„Klinkt aardig, zo’n verdeling in twee keer vijftien jaar, maar ik zie het tanen van de koninklijke macht als een veel recentere ontwikkeling”, reageert dr. P. van der Heiden, onderzoeker bij het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. „Tijdens de laatste kabinetsformatie werd de koningin af en toe voor een voldongen feit geplaatst. Ze probeerde de regie wel terug te krijgen door, buiten de adviezen om, een man als Tjeenk Willink in te zetten, maar dat maakte weinig uit. De politici gingen hun eigen gang. En er klonk nogal wat gemor over de inbreng van de koningin: zij zou de vaart uit de formatie halen.”
De kabinetsformatie is een van de weinige meetpunten van de macht van de monarch, zegt Van der Heiden. „Hoeveel invloed de koningin achter de schermen heeft, is nooit na te gaan. Als je er iets van wilt zeggen, moet je je dus richten op de formaties en op discussies over de invulling van het koningschap: zou dat niet meer ceremonieel moeten zijn en moet een niet-gekozen persoon wel zo veel invloed hebben? Ik zie het kantelpunt niet vijftien jaar geleden liggen, maar rond het huwelijk van prins Willem-Alexander in 2002. Toen zag je de discussie opleven. Met de gang van zaken tijdens de laatste formatie nemen politici volgens mij een voorschotje op de komende troonswisseling: je moet altijd maar weer afwachten hoe een nieuw staatshoofd zijn functie invult en daarom zie je de neiging zijn invloed in te perken.
Anderzijds is het koningshuis momenteel populair –de komst van prinses Máxima heeft daar veel aan bijgedragen– en is de waarde van de vorst als stabiele factor toegenomen naarmate het politieke bestel minder stabiel werd. Maar die waarde kan ook uitsluitend symbolisch zijn. Hoeveel invloed het staatshoofd in de toekomst zal hebben, zal ook sterk afhangen van de wijze waarop Willem-Alexander het koningschap invult.”
