Er zijn belangrijke verschillen tussen het volwassenenstrafrecht en het jeugdstrafrecht.

Voor wie geldt het jeugdstrafrecht?

Voor jongeren tussen de 12 en de 18 jaar. Jongeren tot en met 15 jaar kunnen tot hooguit een jaar detentie worden veroordeeld. Jongeren van 16 en 17 jaar kunnen in uitzonderlijke gevallen volgens het volwassenenrecht worden berecht. Dit was bijvoorbeeld het geval bij de Haagse scholier Murat D., die in 2004 op 17-jarige leeftijd onderdirecteur Hans van Wieren van het Haagse Terra College doodschoot. De jongen kreeg vijf jaar cel en tbs met dwangverpleging.

Los van de detentie kan een jongere ook een PIJ-maatregel opgelegd krijgen, ook wel jeugd-tbs genoemd.

Wat is jeugd-tbs?

Bij jeugd-tbs wordt een jongere behandeld in een gesloten kliniek voor een stoornis of een gedragsprobleem. Er zijn twee soorten jeugd-tbs. De zwaarste duurt maximaal zes jaar. In dat geval moet er een psychiatrische stoornis zijn vastgesteld bij de verdachte. Dat is bij Jaap van der H. het geval. Gedragskundigen spreken van een „psychotische stoornis, samenhangend met ofwel een ontwikkelingsstoornis ofwel een schizofreniforme stoornis.”

De andere variant van jeugd-tbs duurt maximaal vier jaar, voor jongeren met gedragsproblemen.

In zijn geval kan Jaap van der H. maximaal zes jaar in jeugd-tbs zitten. De rechter adviseert Van der H. te plaatsen in de justitiële inrichting Rentray in Lelystad, op relatief korte afstand van zijn woonplaats Urk. Van der H. krijgt pastorale begeleiding van de Urker christelijke gereformeerde predikant ds. W. N. Middelkoop. De advocate van Van der H. had om behandeling gevraagd in de christelijke ggz-instelling De Hoop. Daar zou hij ook geholpen kunnen worden aan zijn occulte belasting. De rechter vindt De Hoop geen optie. In dat geval zou Jaap van der H. niet achter slot en grendel zitten. Dat vindt de rechter veel te gevaarlijk in verband met de ernst van de zaak en gevaar voor herhaling.

In totaal kan Jaap van der H. dus maximaal zeven jaar vastzitten: één jaar detentie en zes jaar jeugd-tbs. Omdat hij inmiddels bijna een jaar achter slot en grendel zit, resteren nog ten hoogste ruim zes jaar.

Hoe zit het met tussentijdse toetsing van jeugd-tbs?

Na twee jaar jeugd-tbs beslist de rechtbank telkens of verlenging van jeugd-tbs met één of twee jaar nodig is. De kans bestaat dat de rechter oordeelt dat iemand is genezen en moet worden vrijgelaten.

Jaap van der H. zou dus na ruim twee jaar vrij kunnen komen?

In dit theorie is dat mogelijk, maar het ligt beslist niet voor de hand. In het tbs-systeem voor volwassenen zitten mensen gemiddeld negen jaar vast voor behandeling. De gemiddelde behandeltijd is de laatste jaren behoorlijk gegroeid. Rechters zijn de laatste jaren beducht om een tbs’er naar huis te sturen. Incidenten met tbs’ers die een misdaad pleegden, veroorzaakten in de maatschappij veel commotie. Gezien de impact van de Urker moordzaak zal een rechter zich wel drie keer bedenken om Van der H. ‘voortijdig’ genezen te verklaren.