Een van de speerpunten voor het in de afgelopen week aangetreden kabinet is versterking van de economie. Niet dat Balkenende c.s. er veel aan kunnen doen, maar de financieel-economische erfenis die zij nalaten is niet mooi. Lage groei, werkloosheid en een opgelopen overheidsschuld zijn problemen die vragen om een snelle en doeltreffende aanpak.

Het kabinet kiest ervoor om de economie te versterken door het stimuleren van innovatie, het faciliteren van economische clustergebieden en het terugdringen van administratieve lasten en regeldruk. Daarnaast wordt uiteraard zwaar ingezet op sanering van de overheidsfinanciën. Volgens De Nederlandsche Bank zetten bezuinigingen een rem op de groei, maar leidt ook het achterwege laten van bezuinigingen tot minder groei. Dat in latere instantie alsnog orde op zaken zal moeten worden gesteld, tast immers het vertrouwen aan en leidt tot een hogere rente. Daarom is het goed dat het kabinet het overheidstekort wil terugdringen.

In de economische en financiële paragrafen van het regeerakkoord wordt niet gesproken over het vertrouwen in de economie. Dit is opmerkelijk, want in Nederland en andere westerse landen is het door de financiële crisis aangetaste vertrouwen nog altijd niet hersteld. In reactie op de crisis wordt nu door overheden en centrale banken gewerkt aan zwaardere eisen voor de banken. Met nieuwe of aangescherpte regelgeving wil men nieuwe excessen voorkomen en de bonuscultuur wordt aangepakt. In eigen land wordt het provisiestelsel bij tussenpersonen aan de kant gezet. Deze maatregelen zullen helpen bij het herstel van vertrouwen in de financiële sector.

Maar ook waar het gaat om de samenleving is de economie gebaat bij meer vertrouwen. De Amerikaanse politiek filosoof Francis Fukuyama stelde vijftien jaar geleden dat cultuur een grote en directe invloed heeft op de economie van een land. In zijn boek ”Trust” schreef hij dat hechte familiebanden, veel sociale instellingen en gemeenschappelijke waarden sociaal kapitaal creëren: het vermogen van groepen mensen om samen te werken. En aan de hand van voorbeelden toonde hij aan dat hoe meer er van dit sociaal kapitaal in een land aanwezig is, hoe beter de economie presteert. Nederland was, aldus Fuku­yama, een schoolvoorbeeld van een ”high trust society”.

Sinds het roerige begin van de eeuw lijkt het maatschappelijk vertrouwen in ons land af te nemen. Terroristische aanslagen en politieke moorden leidden tot onrust en gevoelens van onveiligheid. Een groeiend aantal zwevende kiezers resulteerde meerdere keren in grote politieke verschuivingen. Fraude met pensioengelden, woekerpolissen en recent zelfs gesjoemel met schooldiploma’s tasten het vertrouwen in uiteenlopende instellingen aan. Op de achtergrond speelt mee dat het sociaal kapitaal in ons land afneemt door ontkerkelijking, afnemende ledenaantallen bij politieke partijen, vakbonden en andere organisaties en lossere arbeidsrelaties. De toenemende aanhang van populistische partijen zou dan ook, anders dan de discussies doen vermoeden, wel eens meer te maken kunnen hebben met algehele maatschappelijke onvrede dan met de veranderde samenstelling van de bevolking.

Vanuit een maatschappelijk oogpunt is het zaak dat het vertrouwen van burgers in de overheid, in instituties en in elkaar snel weer toeneemt. En, indachtig de ideeën van Fuku­yama, is dus ook de economie gebaat bij een samenleving waarin de burgers weer meer vertrouwen hebben.

Waar moet worden gestreefd naar rust en stabiliteit en polarisatie moet worden vermeden, is de samenstelling van de nieuwe regering echter allerminst geruststellend. De verkiezingen in juni hebben geresulteerd in een minderheidskabinet, dat bovendien weinig draagvlak heeft in het centrum van de politiek en wordt gedoogd door een partij die door veel kiezers wordt gewantrouwd. De kans dat het kabinet op deze wankele basis in staat zal zijn om veel bij te dragen aan vertrouwensherstel lijkt niet erg groot.

De auteur schrijft op freelancebasis over ontwikkelingen in de economie en op de financiële markten.