Balkenende werd woensdagochtend verrast met een autoritje in een snelle Mercedes. Hij zat zelf achter het stuur tijdens de rit naar het Binnenhof. Daar had het CDA een afscheid georganiseerd met ballonnen, levensgrote Balkenendepoppen, T-shirts met de afbeelding van Balkenende zoals op de beroemde foto van de revolutionair Che Guevara en T-shirts met de tekst ‘U kijkt zo lief’, een citaat uit een van de verkiezingsdebatten dit voorjaar.

Ook waren er 50.000 handtekeningen, opgehaald door studenten uit Enschede. Voor een hele jongere generatie is Balkenende de enige premier die ze bewust hebben meegemaakt.

Bij het afscheid op het Binnenhof waren behalve de CDA-jongeren ook een klein aantal prominente CDA’ers present: minister Maria van der Hoeven en een viertal Kamerleden, onder wie de ‘dissidente’ Kathleen Ferrier. Zij bezorgde de CDA-top de afgelopen tijd veel hoofdbrekens met haar verzet tegen samenwerking met de PVV van Geert Wilders. Balkenende begroette haar „als vriendin”.

In een dankwoordje benadrukte hij het belang van „je nooit van de wijs laten brengen”. Die eigenschap, die hem de afgelopen acht jaar heeft gekenmerkt, wenste hij ook opvolger Mark Rutte toe. „Je moet altijd koersvast blijven, dan kom je een heel eind.”

Balkenende gaf toe dat hij „met een klein beetje weemoed” afscheid nam. Dieptepunten waren „de vragen van leven en dood”. „Wat me het meest heeft aangegrepen zijn onze militairen die we in Irak en Afghanistan hebben verloren, en de mensen die slachtoffer zijn van zinloos geweld. Afschuwelijk hoeveel gezinnen, families verdriet hebben van zinloos geweld.” Balkenende bezocht ook slachtoffers en nabestaanden. „Ik ben bij ze langs geweest, gewoon om te horen: wat gebeurt er in jouw leven? Deze mensen hebben levenslang. Je kunt over politiek praten, de val van een kabinet, maar dit is veel en veel intenser.”

Als hoogtepunt uit zijn regeerperiode noemt Balkenende het hervormingsbeleid dat hij op sociaal-economisch gebied heeft gevoerd, „nodig om ervoor te zorgen dat Nederland op lange termijn goed kan functioneren”. Ook op de manier waarop het kabinet de laatste jaren de economische crisis heeft bestreden, is Balkenende trots. „We hebben internationaal ook veel gedaan, goed gepresteerd.”

Balkenendes opvolger Rutte voerde woensdag de laatste gesprekken met twee CDA-staatsscretarissen: Joop Atsma (Infrastructuur en Milieu) en Marlies Veldhuijzen van Zanten (Volksgezondheid). Zij bekende dat ze pas afgelopen weekeinde lid werd van het CDA, nadat ze gevraagd was toe te treden tot het kabinet. De overgang van werk als verpleeghuisarts naar Binnenhof was abrupt. Op bezoek bij Rutte had ze de stethoscoop nog in haar tas.