De Britse wetenschappers analyseerden vijftien onderzoeken, waaraan in totaal zo’n 12.000 ouderen, gemiddeld 75 jaar oud, deelnamen. De studies boden informatie over het aantal hartinfarcten en beroertes in de groepen die wel of geen calcium innamen. De patiënten werden over een periode van 2,7 tot 4,3 jaar gevolgd.

In de groep calciumslikkers –ze gebruikten meer dan 500 milligram per dag– deden zich 143 hartinfarcten voor, in de groep die een nepmiddel kreeg waren dat er 111. Er traden in de calciumgroep ook iets meer beroertes op, maar het verschil met de placebogebruikers was statistisch niet-significant.

De onderzoekers concluderen dat calciumpillen het risico op een hartinfarct met 30 procent verhogen. „Omdat deze tabletten wereldwijd veel geslikt worden tegen botontkalking kan dit gepaard gaan met een aanzienlijke toename van ziekte­last onder de bevolking.”

Calciumpillen verhogen wel de botdichtheid, maar verminderen het risico op botbreuken nauwelijks, zo blijkt volgens de onder­zoekers uit diverse studies. Zij pleiten daarom voor een heroverweging van het gebruik van calciumtabletten door ouderen omdat ze risico’s kunnen op­leveren en bovendien slechts een gering effect hebben. „Het effect van calcium­supplementen, vooral die zonder toe­gevoegde vitamine D, zou verder moeten worden onderzocht.”

Biochemicus dr. Cees Vermeer (63) herkent de bevindingen van de Britse onderzoekers. „Hun onderzoeksresultaten passen in het beeld dat we hebben van de rol van vitamine D en K in de calciumhuishouding.” Als senior onderzoeker is Vermeer verbonden aan de Universiteit Maastricht. Daarnaast is hij directeur van VitaK, een aan de universiteit verbonden onder­neming met dertien medewerkers die onderzoek doen naar de rol van vitamine K.

De Maastrichtse biochemicus ontraadt het slikken van calciumpillen. Tenminste, als ze niet worden gecombineerd met andere vitaminen en mineralen, zoals vitamine D, vitamine K, magnesium, borium en zink. „De twee vitamines zijn onmisbaar voor respectievelijk een goede opname van calcium in de botten en om te voor­komen dat de kalk zich afzet in de bloedvaten. De andere drie zijn mineralen die samen met calcium het bot zijn stevigheid geven.”

Dr. Gert Schuitemaker, directeur van het Ortho Instituut in Gendringen en orthomoleculair apotheker, zit op dezelfde golflengte. „Het slikken van enkelvoudige supplementen in een hoge dosering is in het algemeen af te raden omdat ze het evenwicht verstoren en ongewenste effecten op de gezondheid kunnen hebben. Een goed gebalanceerde multivitamine heeft dat bezwaar niet.”

Ook visvetten, de bekende omega 3-vetzuren, dragen een steentje bij, zo blijkt volgens Schuitemaker uit studies. „De hormoonachtige stofjes die het lichaam eruit maakt, reguleren botvormingsprocessen.”

De orthomoleculair apotheker vindt het jammer dat de Britse wetenschappers geen onderzoek hebben gedaan naar de combinatie van calcium en vita­mine D. „Uit de zogenaamde Women’s Health Study, waar zij zelf ook melding van maken, komt naar voren dat die combinatie het risico op hart- en vaatziekten niet lijkt te verhogen. Uit andere studies blijkt verder dat een tekort aan vitamine D in verband wordt gebracht met een toename van hart- en vaatziekten, en het slikken van vitamine D-supplementen met een afname van sterfte.”

Schuitemaker noemt een gezonde leefstijl belangrijk en wijst in dit verband onder meer op de megaconsumptie van frisdranken en cola. „Die dranken bevatten veel koolzuur en cola ook nog fosforzuur. Fosforzuur onttrekt calcium aan de botten, dat vervolgens wordt uitgeplast.”

Een onderzoek van wetenschappers van de Amerikaanse Harvard University laat zien dat meisjes die veel frisdrank ‘met prik’ gebruiken een drie keer hoger risico hebben op bot­breuken dan niet-prikdrinkende meisjes.

Ook koffie en alcohol hebben invloed. Ze zorgen voor extra uitscheiding van calcium via de urine. Suiker en suiker­houdende producten onttrekken eveneens vitaminen- en mine­ralen, onder andere calcium, aan het lichaam.

Schuitemaker is van mening dat de zorg voor de botten niet pas moet beginnen met het vijftigste levensjaar. „Ook als je jong bent zijn voldoende beweging, goede voeding en voldoende vitaminen en mineralen heel belangrijk. Dan kunnen je botten later tegen een stootje.”

Betonnen pijpjes

Aderverkalking door calciumafzetting in de wanden van slagaders is wat anders dan atherosclerose, aldus dr. Cees Vermeer.

„In het eerste geval zet zich kalk af rond de elastine­vezels die de slagaders soepel houden. 
In het tweede geval betreft het een ontstekingsproces van de binnenbekleding van de bloed­vaten. Daar kan in een latere fase overigens ook aanzienlijke kalkafzetting optreden.”

Kalkafzetting rond de elastinevezels gaat vaak samen met ontkalking van de botten. Vooral vrouwen na de menopauze vormen een risicogroep, weet Vermeer.

„De kalk verdwijnt uit de botten en verhuist naar de bloedvaten. Die worden vervolgens minder elastisch en veranderen langzamerhand in ‘betonnen pijpjes’. Daardoor stijgt de bloeddruk en krijgt het hart het zwaarder te verduren. Gaat iemand dan ook nog eens extra calcium slikken, dan leidt dit ertoe dat er nog meer kalk in de bloedvaten terechtkomt.”

„Vitamine K voor bloedvaten en botten”

Diverse grote studies hebben aangetoond dat vitamine K2 de verkalking van bloedvaten en de sterfte aan hart- en vaatziekten tegengaat, aldus biochemicus dr. Cees Vermeer, senior onderzoeker aan de Universiteit Maastricht en directeur van VitaK, een aan de universiteit verbonden onderneming.

Dat vitamine K de bloedstolling bevordert, is al langer bekend. Het gaat in dit geval om vitamine K1 (phylloquinon). Minder bekend is dat vitamine K ook een rol speelt bij de calciumstofwisseling. En dat het –zo blijkt uit dierstudies– verkalking van elastinevezels in de slagaders kan remmen.

Vitamine K2 is een verzamelnaam voor een groep vitamines, aangeduid als menaquinonen (MK’s). MK’s zijn betrokken bij de activering van een eiwit (Matrix Gla Proteïne) dat ader­verkalking remt.

De onderzoeksgroep van Vermeer heeft in dierstudies gekeken naar de effecten van vitamine K1 en andere MK’s op de bloedvaten en de botsterkte. Vitamine K1 bleek aderverkalking niet tegen te gaan, de K2-vitamines wel.

Ook onder mensen is onderzoek gedaan. Zo bleek het slikken van MK-4 bij vrouwen na de overgang niet te resulteren in een hogere botdichtheid. Wel leidde het tot verdikking van de hals van het heupbot, waardoor dit sterker werd.

In nieuw onderzoek krijgen 250 gezonde 55-plus vrouwen dage­lijks 180 microgram van het voedingssupplement MenaQ7 met daarin MK-7, volgens Vermeer een van de vormen van vitamine K2 waarvan het meeste wordt verwacht.

„In een voorstudie is vastgesteld dat met deze dosering een maximaal positief effect valt te verwachten op de botsterkte en op de vaatkwaliteit. Met echo-onderzoek gaan we vervolgens na of MenaQ7 verkalking van de bloedvaten tegengaat. Eind 2011 verwachten we de resultaten van deze studie.”

Vermeer geeft aan dat er inmiddels diverse voedingssupplementen met vitamine K2 verkrijgbaar zijn, maar dat er van de nu op de markt zijnde producten alleen met MenaQ7 wetenschappelijke studies zijn gedaan.

Een gezonde bron van vitamines uit de K2-groep is volgens 
Vermeer magere kwark; 100 gram bevat 30 tot 40 microgram K2.

Een Japans product van gefermenteerde sojabonen (natto), bevat zeer veel vitamine K2 (vrijwel uitsluitend MK-7). Vermeer: „Het heeft een nogal sterke smaak die meestal niet gewaardeerd wordt, maar het is verreweg de goedkoopste bron van K2: zo’n 
2,50 euro per bakje van 250 gram. Het bevat 1100 microgram 
vitamine K2 per 100 gram. Dus met een flinke eetlepel zit je al aan de dosering van 180 microgram die wij in onze studie met vrouwen gebruiken. In Japanse toko’s is het product meestal wel te krijgen.”

Vermeer raadt mensen die bloedverdunners slikken overigens af om zonder overleg met hun arts of trombosedienst K2-supplementen of natto te gebruiken. „K2 heeft ook invloed op de bloed­stolling, al is die minder dan van K1. Gaan mensen supplementen slikken, dan vergt dat extra controles op de stollingstijden. Dit moet je dus nooit op eigen houtje doen.”