Een schuur als synagoge
ELBURG – Niks pracht en praal – de synagoge in het Overijsselse Vriezenveen is niet meer dan een opgeknapte schuur. De sjoel is een van de 75 synagogen waarvan vanaf vrijdag foto’s te zien zijn in het Joods museum in Elburg.
Sommige zijn oud en imposant; monumenten in het stadsbeeld. Andere vallen nauwelijks op, of het moet zijn door een Hebreeuws opschrift of een zespuntige davidsster. De verscheidenheid aan synagogen in Nederland is groot.
In sjoel Elburg is donderdag een expositie geopend van 75 foto’s van synagogen in de mediene. Oftewel: in de provincie, want zo noemen de Joden alles buiten Mokum (Amsterdam). De foto’s zijn gemaakt door de Joodse fotograaf Willy Lindwer en eerder gepubliceerd in het boek ”Synagogen in Nederland”.
Op de zwart-witfoto’s die nu hangen op de vrouwengalerij van museum Sjoel Elburg is in de meeste gevallen alleen de buitenkant van de gebouwen te zien. Daar valt echter al genoeg aan af te lezen.
Veel van deze synagogen werden gebouwd na de burgerlijke gelijkstelling in 1796, toen de Joden zich overal vrij mochten vestigen.
In dorpsgemeenschappen zijn de synagoges vaak klein en eenvoudig, zoals in het Groningse Nieuweschans en het Drentse Vriezenveen. „De Joodse gemeenschap was er niet groot. Ze kon geen mooi en groot gebouw betalen”, verklaart Tom Bergstra, secretaris van Stichting Synagoge Elburg.
In steden waar meer Joden woonden, is de sjoel groter en rijker versierd, zoals in Zwolle, Leiden en Delft.
Opvallend zijn de verschillende stijlen waarin de synagogen zijn gebouwd. In Groningen heeft de sjoel, gebouwd in moors-oriëntaalse stijl, veel weg van een moskee. In Delft lijkt de neoclassicistische synagoge op een Griekse tempel.
Van alle synagogen in Nederland is nog een derde in gebruik voor Joodse samenkomsten. De andere panden zijn expositieruimte, cultureel centrum, winkel of kerk. Sinds 2008 is de synagoge van Elburg een museum.
In Leeuwarden is er een dansschool in gevestigd, in Den Haag een moskee en in Zaandam zijn de Primafoon en de Sport2000 in de voormalige sjoel te vinden.
De laatste jaren is er echter meer belangstelling voor het Joodse culturele erfgoed, stelt Bergstra. „Een aantal sjoels is gerestaureerd of zelfs heringewijd, zoals in Dieren.”
De stichting hoopt met de tentoonstelling een beeld te geven van Joods leven in de provincie. „De meeste Nederlanders hebben geen flauw idee waar en hoeveel synagogen er nog in ons land zijn. Hopelijk is het na een bezoek aan ons museum anders.”
De expositie is tot 26 februari 2011 in de Elburgse synagoge te bezichtigen.
www.sjoelelburg.nl voor meer informatie.
