In het augustusnummer van het Tijdschrift voor Orthopedagogiek staat een onderzoeksverslag over de bijdrage van cluster 4-scholen aan de (werk)toekomst van hun leerlingen. In het onderzoek is nagegaan wat deze scholen ondernemen om hun leerlingen voor te bereiden op een toekomst met werk.

Ongeveer de helft van de leerlingen stroomt uit naar een vervolgopleiding in het middelbaar beroepsonderwijs. Daarnaast gaat een aantal naar arbeidsmatige dagbesteding. Slechts enkele leerlingen stromen direct vanuit de cluster 4-school door naar betaald werk. Scholen stimuleren leerlingen steeds meer om richting vervolgonderwijs te gaan. Doel hiervan is dat ze met het behalen van een startkwalificatie een betere arbeidspositie krijgen.

De scholen zetten verschillende maatregelen in om leerlingen zo goed mogelijk te begeleiden naar een plek in de samenleving. Toch blijkt dat leerlingen vaak vastlopen op hun gedrag. Zij hebben moeite om zich goed in verschillende sociale omgevingen te bewegen. Uit onderzoek blijkt dat scholen gericht bezig zijn hun leerlingen sociale vaardigheden aan te leren en dat hierdoor het aanleren van theoretische en vakkennis vaak naar een tweede plaats verschuift.

Uitval is nog steeds een groot probleem. De onderzoekers bepleiten continuïteit van begeleiding en behandeling bij de overgang naar vervolgonderwijs en werk. Een verblijf op een cluster 4-school kan ertoe leiden dat de stap naar buiten de beschermde omgeving moeizaam verloopt. Dit komt doordat de jongere niet opgewassen is tegen de eisen die een mbo-instelling of een werkplek stelt.

Dat arbeidsparticipatie van deze jongeren moeilijk ligt in economisch zware tijden wordt duidelijk uit een artikel van Arthur Schimmel, ”Jeugdwerkloosheid in cijfers”, in Jeugdbeleid (september 2010). Als het economisch minder gaat zijn jongeren daarvan als eersten het slachtoffer. De jeugdwerkloosheid is tweemaal zo hoog als de gemiddelde werkloosheid. Daarbij is er een aanzienlijk verschil tussen autochtone en niet-westerse allochtone jongeren. Onder allochtone jongeren waren in 2008 meer dan 2,5 keer zo veel werklozen als onder autochtone jongeren.

Ook het opleidingsniveau speelt een grote rol. Het gevaar om langdurig werkloos te zijn is het grootst bij de laagst geschoolden en bij jongeren zonder een afgeronde opleiding. De kans om langdurig werkloos te blijven is bij laaggeschoolden ongeveer twee keer zo groot als bij midden- en hooggeschoolden. Schoolverlaters van cluster 4-scholen vallen voornamelijk onder de categorie laaggeschoolden.

Ook de scholing van jongeren met gedragsproblemen is nadrukkelijk moeilijker dan bij anderen. Iets daarvan toont een artikel van Daan Wienke en anderen over grensoverschrijdend pubergedrag in het onderwijs in Kennis voor professionals in de jeugdsector (september 2010).

Een veilig schoolklimaat is een belangrijke voorwaarde voor effectief onderwijs. Het scheppen van zo’n schoolklimaat in het voortgezet onderwijs stelt hoge eisen aan docenten. Zij moeten effectief lesgeven, een goede werksfeer scheppen, regels consequent handhaven en passende maatregelen nemen bij overtreding van die regels.

Een onderzoek op een vmbo-school in Amsterdam leerde dat de gemiddelde docent maar 15 van de 45 minuten effectief lesgaf. De rest van de tijd ging op aan ordeherstellende interventies. Goede leraren haalden een halfuur. Een voorwaarde voor effectief onderwijs is dat hoogwaardig en prikkelend onderwijs wordt geboden, op maat gemaakt voor de doelgroep. Maar ook dat de leerling zich erkend en herkend voelt en waar nodig extra ondersteuning en zorg krijgt en met minimaal één volwassene een vertrouwensrelatie aangaat.

De meeste leerlingen voelen zich veilig op school. Maar leerlingen uit het voortgezet speciaal onderwijs (waaronder cluster 4-scholen) voelen zich minder veilig. Zij maken meer incidenten mee op school. Hoewel cluster 4-scholen een kleinere groepsgrootte hebben, zijn de factoren die een succesvolle schoolloopbaan bepalen voor deze scholen ongunstiger dan voor andere schooltypen.

Drs. M. Burggraaf is voormalig voorzitter van het college van bestuur van de Christelijke Hogeschool Ede. Reageren aan scribent? focus@refdag.nl