Er zijn ook aspecten aan de zorgsector die niet onder de marktwerking vallen. Voor zover ze eronder zouden kunnen vallen, zijn ze sterk gereguleerd. Ik denk aan de prijzen van zogenaamde ”zorgproducten”. Het is in ons land gebruikelijk om wachtlijsten te hebben. Wachtlijsten impliceren schaarste. Door regelgeving is het niet mogelijk om de prijzen te verhogen van behandelingen waarvoor een wachtlijst bestaat.

Een ander aspect is de rol die verzekeraars spelen. Verzekeraars hebben de plicht om iedereen, dus ook ongezonde, dure klanten te accepteren voor het basispakket zonder extra premie te berekenen. Op zich is dat een goed beleid, want anders zouden veel mensen met chronische ziekten niet verzekerd kunnen worden. Samen met aanbieders en de zorgautoriteit spreken verzekeraars prijzen af. Dat zijn eenheidsprijzen die voor iedereen met dezelfde ziekte hetzelfde zijn. Op zich is daar ook niet zo veel mis mee. Het dwingt aanbieders om binnen de tarieven te blijven en het beperkt de mogelijkheden om ongebreideld te declareren.

Anderzijds zijn de verzekeraars zelf natuurlijk geen klant. Hoewel verzekeraars het goede doel moeten nastreven dat ze tegen redelijke tarieven zorg moeten inkopen bij aanbieders, proberen zij anderzijds winst te maken. Ook dat is alleszins billijk. Een moderne trend is dat verzekeraars proberen ziekenhuizen onder de afgesproken prijs te laten werken door bijvoorbeeld zogenaamde topzorgpredicaten uit te reiken. Dat lijkt aantrekkelijk, maar hoe kun je dat predicaat als ziekenhuis krijgen? Voorwaarde één is dat je ongeveer 20 procent onder de afgesproken prijs moet werken, de rest van de voorwaarden is gericht op snelheid. Snel en goedkoop dus.

Werkelijke kwaliteit, in de zin van objectieve medische kwaliteit, wordt door verzekeraars niet of nauwelijks gemeten. Dat is trouwens ook buitengewoon ingewikkeld. Ik kan mij indenken dat er kwalen en behandelingen zijn die zich lenen voor deze aanpak. Maar wat als je als patiënt een bijkomend probleem hebt, waardoor je niet in een snel-en-goedkoopstraatje past? Dit is een van de problemen van academische ziekenhuizen. Veel patiënten zijn toch net een tikkeltje moeilijker dan doorsnee, maar ze vallen onder hetzelfde tarief.

De duurdere academische zorg staat door dit systeem dus onder druk, terwijl de kansen op winstgevende activiteiten uit te voeren juist zeer beperkt zijn. Verzekeraars zouden zich meer bewust moeten zijn van de maatschappelijke taakstelling, waarbinnen ook de financiering van academische zorg valt. Het gaat dus op zijn best op een sterk vervormde en gereguleerde markt, waarin degene die betaalt niet zelf de klant is.

De patiënt is de eigenlijke klant. In een echte markt kan de klant kiezen. Het enige wat de patiënt feitelijk kan kiezen is de verzekeraar. In mindere mate kan de klant zijn behandelaar uitkiezen. De meeste mensen gaan naar een ziekenhuis of dokter in hun onmiddellijke nabijheid. Ten slotte kan een patiënt al helemaal niet kiezen wanneer hij ziek wordt en welke ziekte hij dan krijgt. Als je dan ziek bent wil je de beste, of minimaal een goede behandeling en niet een minimumbehandeling omdat je verzekering toevallig bepaalde afspraken heeft gemaakt. Dan heb je niets te kiezen en wil je ook niet kiezen. Kortom, er zijn aspecten die lijken op een markt, maar van vergaande marktwerking dreigt de patiënt de dupe te worden.

De auteur is als patholoog en universitair docent verbonden aan het Universitair Medisch Centrum Groningen. 
Reageren aan scribent? gedachtegoed@refdag.nl