Dat zei mr. Michiel Zonnevylle, voorzitter van de Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen in Nederland (VBMK) vrijdag in de St. Joriskerk in Amersfoort tijdens de jaarthemadag van de vereniging.

Gemeentebestuurders hebben meer aandacht voor oude kerken, maar weten soms ook niet goed hoe zij met de vele –soms leegstaande– gebouwen moeten omgaan. Zonnevylle riep de lokale overheden nogmaals op een inventarisatie te maken van „welke kerkelijke gebouwen er in de gemeente zijn en wat daarvan de toekomstverwachting is. Dan is het waarschijnlijk eerder mogelijk andere bestemmingen te vinden of gepast medegebruik mogelijk te maken.” De VBMK-voorzitter benadrukte dat er niet direct „sprake behoeft te zijn van gemeentelijke financiering.”

Zonnevylle riep kerkbestuurders- en beheerders op „in deze barre tijden de gemeentebestuurders te blijven opzoeken. Immers veel kerken vervullen ook een functie voor de buurtvereniging of ouderenbijeenkomsten. Als de kerk in de buurt dicht gaat, waar moet men dan naar toe?” Zonnevylle wees op het sluiten van vier kerken in Leeuwarden met alle gevolgen van dien voor ondermeer verenigingen.

Kerkgebouwen leveren volgens Zonnevylle een belangrijke „bijdrage aan de sociale cohesie en herkenbaarheid van een wijk of buurt” en dragen erg bij aan de leefbaarheid.

Zonnevylle stelde in zijn jaarrede dat de VBMK er de laatste tijd ongemerkt een extra doelstelling bij heeft gekregen: meedenken over de toekomst van een kerkgebouw, als het in stand houden als kerk uiteindelijk niet meer mogelijk is. „Dat is van belang, nu 2011 is uitgeroepen tot het ”Jaar van de herbestemming”.”

Thema van de VBMK-dag in Amersfoort was ”Duurzaamheid”. „Duurzaamheid is een ingewikkelde materie als het om monumentale kerken gaat. Het zal u in ieder geval wel duidelijk zijn dat dat meer is dan eco wc-papier, eco-koffie na de dienst en zuinig omgaan met energie”, zo zei Zonnevylle, die burgemeester van Leiderdorp is.

Oude –gotische- kerken verliezen vooral veel energie via de dakkap, zo’n 40 procent van het totale energieverlies vindt daar plaats, zo liet universitair hoofddocent Henk Schellens van de Technische Universiteit Eindhoven vrijdagmorgen zien. Het overige warmteverlies vindt plaats via de ramen (25 procent), wanden (15) en vloer (5). Vorige eeuw is wel veel aan isolatie in oude kerken gedaan, maar daarbij is veel misgegaan, toonde Schellens.

Vloerverwarming noemde Schellens de meest effectieve manier van verwarmen van grote kerken. „Je kunt de warmte direct bij de mensen brengen en ondertussen de temperatuur in het geheel van het gebouw wat lager houden.” Als nadeel noemde hij de hinderlijke luchtcirculatie –tocht– die bij vloerverwarming kan ontstaan.

Gasgestookte infrarood stralingsverwarming is een van de slechtste manieren om een kerkgebouw te verwarmen, stelde Schellens. ,„Niet doen, roep ik al jaren. Vooral na jaren blijkt het negatieve effect ervan. In de Grote Kerk van Alkmaar hebben we een hoge zuurgraad geconstateerd, als gevolg van deze verwarmingsmethode. Daardoor zijn alle metalen delen van orgel aangetast.”

Kerken worden steeds vaker voor allerlei andere activiteiten dan de eredienst gebruikt, zoals concerten, presentaties en bijeenkomsten. Daarvoor zijn bijzondere en „creatieve” aanpassingen nodig, lichtte ir. Gijsbert van Hoogevest van Van Hoogevest Architecten uit Amersfoort toe. Het bureau is al een eeuw actief in het bouwen en restaureren van kerken. „Architecten hebben door het andere gebruik van kerken een andere taak gekregen bij het restaureren en aanpassen. De aandacht is verschoven van technische aandacht naar creatieve aanpassingen van het gebouw om het zo in stand te houden naar de toekomst toe.”

Restauraties zijn ook anders qua aanpak geworden, aldus de Amersfoortse architect die net als zijn vader al veel bekende kerken heeft gerestaureerd. „Behouden gaat voor vernieuwen, dat is nu de lijn. Dat lijdt tot een aanpak die sterk conserverend is. Dat is een goede zaak. Restauraties zijn steeds meer instandhoudingsprocessen geworden.”