Clinton staat bepaald niet alleen in haar waarneming. „Explosief” en „gevoelig” zijn termen die bijna standaard vallen als het over het langverbeide referendum gaat, waartoe al bij de vredesovereenkomst tussen Noord- en Zuid-Sudan in 2005 is besloten „Als de situatie in Zuid-Sudan uit de hand loopt, zal het gevolgen hebben voor de vrede en de stabiliteit in de hele regio”, zei de Chinese speciale gezant voor Afrika, Liu Guijin, begin deze maand in Londen. Niemand zal zijn analyse tegenspreken.

Des te zorgwekkender is het daarom dat Sudan nog lang niet klaar is voor het referendum van 9 januari. Er bestaat nog altijd onduidelijkheid over de precieze grenzen tussen beide landsdelen, terwijl dat al binnen zes maanden na tekening van het vredesakkoord geregeld had moeten zijn. Daarbij zijn er nog nauwelijks voorbereidingen getroffen voor de logistieke kant van de operatie, waarbij bedacht moet worden dat Zuid-Sudan uiterst onherbergzaam is. De kiezers zijn nog niet geregistreerd. Het is geen wonder dat de zenuwen bij menige betrokkene danig beginnen op te spelen.

De eerste gedachte zou zijn het referendum dan maar uit te stellen. Die traditie is toch al stevig gevestigd door bijvoorbeeld de Grenscommissie, die als opdracht heeft gekregen de grenzen tussen noord en zuid precies vast te leggen. Die miste inmiddels de (steeds opnieuw gestelde) deadlines van eind 2007, oktober 2008, september 2009 en mei 2010. Ook veel noordelijke politici opteren voor die optie, en zelfs VN-secretaris-generaal Ban Ki Moon heeft zich enige tijd geleden in die zin uitgelaten.

Toch kan dat in dit geval beslist geen optie zijn. „Bij uitstel dreigt er op grote schaal geweld”, liet de Zuid-Sudanese president Salva Kiir een paar weken geleden weten. Veel zuiderlingen zijn er namelijk van overtuigd dat het noorden er alles aan doet om tot uitstel (en liefst afstel) van het referendum te komen. Ze wijzen daarbij op „vertragingstechnieken” zoals de eis van het noorden om een noordelijke voorzitter van de referendumcommissie te benoemen. Hierdoor lag het werk van de commissie maandenlang stil. President Omar al-Bashir benadrukte eind augustus weliswaar nog met zoveel woorden dat het referendum op de geplande datum door zal gaan, maar zijn woorden konden in het zuiden op grote scepsis rekenen.

Als er geen referendum gehouden wordt op 9 januari, roept Zuid-Sudan wat sommige zuidelijke politici betreft maar eenzijdig de onafhankelijkheid uit. De soep wordt niet altijd zo heet gegeten als dat ze wordt opgediend, maar dat zou onherroepelijk oorlog betekenen. Niet vergeten moet worden dat het christelijk-animistische zuiden al sinds de onafhankelijkheid in 1956 strijdt voor autonomie van het dominante islamitische en gearabiseerde noorden. Het referendum was bij de onderhandelingen in 2005 een eis van het zuiden en een voorwaarde voor het akkoord. De zuiderlingen hebben het recht zich nu uit te spreken.

De Raad van Kerken van Zuid-Sudan heeft vorige week de Amerikaanse president Obama opgeroepen mee te helpen aan een „internationaal gemonitord en geloofwaardig referendum.” „Er is geen twijfel over mogelijk dat het zuiden zich zal uitspreken voor onafhankelijkheid, mits er een transparante, vrije en eerlijke keuze gegeven kan worden tijdens het referendum”, stelde de raad. De oproep van de kerkleiders mag zeker ter harte worden genomen, temeer daar de internationale gemeenschap nauw betrokken was bij de totstandkoming van het vredesakkoord van 2005. Dat schept ook (mede)verantwoordelijkheid voor een goede uitvoering daarvan.

Reageren aan scribent? buza@refdag.nl