In paginagrote advertenties gaven de grote Nederlandse pensioenfondsen vorige week aan dat er wat aan de hand is met onze pensioenen. Ondanks goede rendementen in de afgelopen anderhalf jaar moet er veel extra geld opzijgezet worden. Oorzaken zijn, aldus de fondsen die de pensioenen van de ambtenaren en van het personeel in het onderwijs, de zorg, de bouw en de metaalsector beheren, het toenemend aantal ouderen, de steeds langere levensduur en de lage rente. Het wordt niet met zoveel woorden gezegd, maar de fondsen voelen zich een beetje het slachtoffer van deze ontwikkelingen. Ze hebben hun werk goed gedaan („de verliezen op de beurzen zijn weer weggewerkt”), maar nu zijn er andere factoren die voor problemen zorgen.

De snelheid van de vergrijzing, en dan vooral dat we steeds langer leven, is een ontwikkeling die is onderschat door demografen. Het Actuarieel Genootschap kwam onlangs met cijfers die, nog meer dan eerdere berekeningen van het CBS en het RIVM, aangeven dat de pensioenfondsen hun reserves sterker moeten opvoeren. Aan deze onderschatting kunnen de beheerders van de pensioenpotten niet zo veel doen. Of het zou moeten zijn dat ze voor de zekerheid beter van voorzichtiger aannames hadden kunnen uitgaan.

De lage rente kan echter moeilijk gezien worden als iets dat de fondsen ‘overkomt’. De beheerders van de pensioenvermogens moeten een visie hebben op deze factor, die medebepalend is voor de dekkingsgraad, de graadmeter die aangeeft in hoeverre de fondsen in staat zijn om aan hun toekomstige verplichtingen te voldoen. Een stijging van de rente leidt ceteris paribus tot een hogere dekkingsgraad, een rentedaling tot een lagere.

De rente op de kapitaalmarkt is momenteel erg laag. Deels hangt dit samen met de zwakke conjunctuur, deels met de risicoaversie op de financiële markten, waardoor beleggers relatief veel geld aanhouden in veilig geachte obligaties. Daarnaast zijn de rentetarieven op de kapitaalmarkt structureel gedaald, doordat in de afgelopen decennia de inflatie daalde en overheden hun tekorten terugbrachten.

De komende periode zou wel eens een ommekeer kunnen optreden. Door de financiële crisis zijn de overheidsschulden in veel industrielanden weer fors opgelopen. Dit betekent dat overheden gebaat zijn bij een hogere inflatie. Schulden wegen immers minder zwaar als de prijzen hard stijgen. Van een ware inflatiepolitiek zal niet gauw sprake zijn, al was het maar omdat de centrale banken onafhankelijk van de politiek zijn. Maar een beetje meer inflatie kan in de huidige situatie niet veel kwaad. Dit kan, zodra de economie weer harder gaat groeien, leiden tot een hogere kapitaalmarktrente. De pensioenfondsen zouden hier zeer bij gebaat zijn.

Een dergelijk rentescenario is allerminst zeker. Sommige gebeurtenissen –denk aan de financiële crisis en de diepe recessie die volgde– zijn onwaarschijnlijk, maar gebeuren toch. Het voorspellen van de renteontwikkeling is echter niet anders dan het inschatten van andere ontwikkelingen op de financiële markten. Op basis van een goede analyse is het mogelijk om zo goed en zo kwaad als dat kan een visie te ontwikkelen. Daarbij is het zaak om diverse alternatieve scenario’s in kaart te brengen en daar bij het beleid rekening mee te houden. Een goed rendement behalen met beleggingen in aandelen, obligaties en andere categorieën is onmogelijk zonder een goede rentevisie. Deze kan ook worden ingezet voor een goede strategie ten aanzien van de verplichtingen van de fondsen. Meerdere fondsen doen dit ook door renterisico’s al dan niet af te dekken. De (voormalige) medewerkers van de Rabobank, Philips en KLM profiteren daar nu van.

De discussie over de rekenmethode die wordt gehanteerd (moeten we rekenen met een vast rentetarief of een variabele marktrente) is niet de kern van de zaak. Het gaat erom dat de vermogensbeheerders accepteren dat er onzekerheid is over de renteontwikkeling. Met een gedegen rentevisie en daarop geënt beleid is het mogelijk om deze factor beheersbaar te maken.