En terecht. Het dreigde in het toch al zo rommelige proces van coalitievorming een beetje uit de hand te lopen. Door eigengereid optreden van VVD, CDA en PVV, die hun mening over de voortgang van de formatie bijstelden terwijl de koningin nog aan het consulteren was, kwam de vorstin min of meer buitenspel te staan.

„Ho!” riep daarom Hare Majesteit. „Dat gaat zomaar niet. Laten we het alsjeblieft netjes en ordelijk houden.” En in plaats van klakkeloos opnieuw Opstelten tot informateur te benoemen –waar rechts zijn zinnen op had gezet– laste zij een tussenfase in. Tjeenk Willink moest datgene wat de drie rechtse partijen al hadden rondgetoeterd –„Wij hebben weer vertrouwen in elkaar”– maar eens formeel gaan onderzoeken en vastleggen.

De vorstin had voor het leiden van deze tussenfase geen betere persoon kunnen kiezen dan Tjeenk Willink. Wie is meer doorkneed in de spelregels van de formatie dan de vicepresident van de Raad van State? Wie is nauwkeuriger in het naleven van protocollen en procedures? Dat hij lid is van de PvdA is een soort van bijkomstigheid die meestal volkomen schuilgaat achter de bloedserieuze wijze waarop Tjeenk zijn rol als onafhankelijk adviseur van de koningin opvat.

Des te verrassender was de uitglijder die de informateur woensdag maakte, toen hij voor de aanvang van zijn werkzaamheden de pers te woord stond. „Voor een derde keer tot de conclusie komen dat een samenwerking tussen VVD en CDA met PVV er niet inzit, tast niet alleen de geloofwaardigheid aan van het werk van de informateurs, maar ook –en dit is belangrijker– van de toekomstige minister-president”, zo zette Tjeenk Willink VVD-leider Rutte onder druk.

Wat zegt u?! Is Rutte, als de rechtse formatie mislukt, minder geschikt geworden voor het premierschap? Waarop is die stelling eigenlijk gebaseerd? En is het de rol van een informateur om over zoiets subjectiefs en ongrijpbaars publiekelijk opmerkingen te maken?

Laten we ter vergelijking eens kijken naar de roerigste formatie aller tijden, namelijk die van 1977. Een formatie die een recordtijd van 208 dagen vergde en waarin de formateurs en informateurs elkaar opvolgden als langsdenderende treinwagons. PvdA-leider Den Uyl was in deze formatie maar liefst driemaal formateur en eenmaal informateur.

Was er in die tijd íémand die beweerde dat Den Uyl door de veelheid aan formatiepogingen minder geloofwaardig was geworden? Die gedachte kwam bij niemand op. Zeker, Den Uyl werd géén premier en de woelige samensprekingen met CDA en D66 liepen na zes maanden alsnog op de klippen. Maar niemand bracht dat in verband met verminderde persoonlijke geschiktheid van Den Uyl.

Natuurlijk kan een politicus die almaar faalt na verloop van tijd minder geloofwaardig worden als toekomstig premier. Maar dan toch alleen wanneer gestrande onderhandelingen aantoonbaar het gevolg zijn van zijn eigen blunders en fouten. Daarvan is in het geval van Rutte nog geen sprake.

Het is daarom vreemd dat Tjeenk Willink woensdag met deze opmerking kwam. Natuurlijk mag een informateur best enige druk op het formatieproces zetten en bijvoorbeeld wijzen op allerlei tijdsomstandigheden die om spoed in de onderhandelingen vragen. In het uiterste geval zou hij politici –als hij zelf van dat gevaar overtuigd is– misschien nog wel mogen wijzen op eventuele afbreukrisico’s. Maar dan achter gesloten deuren.

Nu de informateur in het openbaar zinspeelde op aantasting van de geloofwaardigheid van Rutte, maakte hij zich schuldig aan gedrag dat hijzelf in 2003, bij de presentatie van het jaarrapport van de Raad van State, laakte. Tjeenk Willink waarschuwde toen voor de steeds grotere invloed van beeldvorming in de politiek. „Beeldvorming wint het steeds vaker van feiten en staatsrechtelijke regels”, zei hij toen. Aan dergelijke beeldvorming en selffulfilling prophecy werkte hij nu zelf mee.

Tjeenk Willink sprak woensdag hoe dan ook voor zijn beurt. Nu is het tijd om te werken aan een rechts kabinet. Straks, na een eventueel mislukken daarvan, is het tijd om te filosoferen over de effecten daarvan op Rutte. Was het niet Tjeenk Willink zelf die aan het begin van deze formatie zo sterk beklemtoonde: formeren is faseren?