De termieten in het Kruger National Park in Zuid-Afrika bouwen hun nesten op plaatsen die niet te nat en niet te droog zijn. Ze moeten een goede afwatering hebben. Die omstandigheden vinden ze op hellingen van heuvels, net boven de zogenaamde sijpellijn. Zo’n lijn ontstaat wanneer water ondergronds door de zandige, poreuze bodem van de helling afstroomt en zich ophoopt in vochtige gebieden die rijk zijn aan klei.

Wetenschappers van het Amerikaanse Carnegie-instituut hebben meer dan 40.000 termietenheuvels in kaart gebracht in het bijna 500 vierkante kilometer grote gebied, door het vanuit de lucht te scannen met lasertechniek. Laserlicht dringt door de begroeiing heen en legt hoogteverschillen in het terrein vast.

Met de meetgegevens maakten ze driedimensionale kaarten van het gebied, waarop onder meer de termietenheuvels staan afgebeeld. Ze ontdekten dat de grootte en de plaats van de nesten verband houden met de jaarlijkse regenval en samenhangen met de plantengroei. Dat schreven ze dinsdag in het digitale tijdschrift Nature Communications.

Net als de termietennesten geven ook houtachtig struikgewas en bomen de voorkeur aan de waterdoorlatende bodem net boven de sijpellijn. Grassen verkiezen juist de nattere gebieden onder de sijpellijn.

„Door deze samenhang zijn de termietenheuvels bruikbaar om de geologie, de waterhuishouding en bodemgesteldheid in te schatten”, aldus hoofdonderzoeker Shaun Levick van het Carnegie-instituut. „Deze gegevens zijn bepalend voor de plantengroei en daarmee voor het lokale ecosysteem.”

Met de termietenheuvels is het volgens Levick gemakkelijker geworden om de sijpellijn in kaart te brengen en de verschuiving van de vegetatie te bestuderen, omdat deze niet gevoelig zijn voor schommelingen tijdens het droge en het natte seizoen.

„Door inzicht in de verdeling van de vegetatie en termietenheuvels over de savanne, kunnen we voorspellen hoe de Afrikaanse savanne zal veranderen door klimaatverandering. Opwarming gaat er in de toekomst gepaard met onregelmatiger neerslag: sommige gebieden krijgen meer regen, terwijl andere juist minder krijgen”, aldus onderzoeker Greg Asner.

„Klimaatexperts hebben voorspeld dat delen van de savanne droger zullen worden, waardoor er meer houtige struikgewassen komen op plaatsen waar nu nog gras groeit. De mate waarin dit plaatsheeft, is afhankelijk van de waterhuishouding rond de heuvels. Dat proces volgen we door de locaties van de termietenheuvels vanuit de lucht in de gaten te houden.”