Na de overwinning op Erwin Rommels Afrikakorps rukten de Amerikaanse en Britse troepen op om het door Stalin verlangde tweede front tegen de nazi’s in het Westen te openen. Die invasie moest plaatshebben op Sicilië. Maar hoe moest men de Duitsers misleiden of ervoor zorgen dat ze hun troepen terugtrokken?

De Britten zetten daarvoor een afleidingscampagne op: ”Operation Mincemeat” (Operatie Pasteivulling). De Brit Ben MacIntyre heeft een briljant boek over de totstandkoming en uitvoering van deze waanzinnige actie geschreven. Het boek, dat in één adem uitleest, is in feite een geniale spionageroman, maar dan echt gebeurd.

Ewen Montagu, de leider van de operatie, ging najaar 1942 op zoek naar een lichaam. Het moest gaan om een man van begin dertig die een natuurlijke dood was gestorven. Het dode lichaam zou de identiteit van een zogenaamde Britse koerier krijgen en een koffer bij zich hebben met documenten over de geallieerde aanvalsplannen.

Het dode lichaam zou voor de kust van Spanje uit een duikboot in het water worden gezet. De stroming zou de dode met de koffer naar de Spaanse kust moeten voeren, waar de Spanjaarden de vervalste documenten aan hun Duitse vrienden zouden doorspelen. Slaagde de list, dan zou de Wehrmacht de invasie van de geallieerden niet op Sicilië verwachten, maar in Griekenland.

Aan het complexe plan zaten veel haken en ogen. Hoe zorgde men ervoor dat het lichaam van de koerier, die in werkelijkheid al maanden dood was, eruitzag alsof hij bij een vliegtuigongeluk was omgekomen? Wie garandeerde dat hij naar de kust zou drijven, inclusief de koffer? Zouden de nazi’s de documenten in de koffer voor echt houden?

Alleen al het vinden van een geschikte overledene was een enorm probleem. De ene keer had de gestorvene de verkeerde doodsoorzaak, de andere keer was hij te oud of gaf de familie geen toestemming. „We waren in 1942 door lijken omringd”, herinnert Montagu zich later in zijn boek ”The Man Who Never Was” (De man die er niet was) over de morbide speurtocht, „maar niet één was geschikt.”

Uiteindelijk vond Montagu een geschikt iemand. Zelf heeft hij nooit onthuld wie het was. Een amateurhistoricus stelde in 1996 dat het om Glyndwr Michael ging, een verstandelijk gehandicapte landloper uit Wales, die door het innemen van rattengif op 34-jarige leeftijd om het leven was gekomen. De Canadese professor Denis Smyth bevestigde onlangs in de Daily Telegraph de bevindingen van de amateurhistoricus.

Voor de geheime dienst was het de perfecte dode: een eenzame man zonder geld, familie en vrienden. Montagu gaf de overleden man de meest Britse naam die er zo ongeveer is: William Martin. Voor Duitse spionnen zou het onmogelijk zijn de identiteit van de man na te gaan.

Montagu streek de vervalste identiteitspapieren net zo lang over zijn broek tot ze er verouderd uit zagen. Hij gaf de ‘majoor’ een verloofde, genaamd Pam, die in badpak voor hem poseerde en liefdesbrieven aan hem schreef. „Uur na uur spraken we over Martin en kreeg hij meer en meer gestalte. We bespraken zijn gewoontes, waar hij van hield en niet van hield, zijn talenten en zwakheden. Hij werd een bekende voor ons”, vertelde Montagu na de oorlog.

Het ging natuurlijk allemaal om de foutieve informatie die hij als koerier bij zich moest dragen. Montagu liet generaal Archibald Nye een brief schrijven over de invasieplannen van de geallieerden. Zij zouden de Griekse Peloponnesos en Sardinië aanvallen. Er zou ook een landing op Sicilië plaatsvinden, maar dat zou slechts een schijnmanoeuvre zijn. „We moeten de vijand een rad voor ogen draaien en ze laten geloven dat we op Sicilië zullen landen”, stond letterlijk en listig in de documenten.

‘Majoor’ Martin werd 18 april 1943 van Londen overgebracht naar de Schotse havenstad Greenock. Daar vandaan ging hij verder in een duikboot. Twaalf dagen later werd het ontzielde lichaam met een zwemvest om halfvijf in de ochtend overboord gezet, op 1500 meter van de stad Huelva. Om de indruk van een vliegtuigongeluk te versterken zette men bovendien een reddingsboot uit.

Voor Huelva was bewust gekozen, omdat de Britten wisten dat de Spaanse kuststad het werkgebied van een ijverige Duitse agent was. De Duitser stelde de Britten niet teleur. De Britse marineattaché in Madrid kwam al snel ter ore dat het lichaam was aangespoed en dat een Spaanse arts onderkoeling als doodsoorzaak had vastgesteld.

De Britten kregen een deel van de brieven van Martin via de Spanjaarden ongeopend terug, maar aan sporen maakten ze op dat ze waren ingezien. De Duitsers wilden de Britten doen geloven dat zij niets van hun plannen wisten. „De pasteivulling is in zijn geheel met haak en al naar binnen gewerkt”, zei premier Churchill trots toen hij in Washington via een telegram op de hoogte werd gesteld.

De Duitsers dachten met de ‘geheime’ stukken een prima vangst te hebben gedaan. Duitse agenten telegrafeerden in de eerste week van mei naar Berlijn dat aan de echtheid van de stukken niet getwijfeld hoefde te worden. Hitler en het Duitse opperbevel tuinden er volledig in. Generaal Alfred Jodl zei: „We kunnen Sicilië vergeten, het wordt Griekenland.”

Toen de Italiaanse leider en bondgenoot van nazi-Duitsland, Mussolini, zijn vrees uitsprak voor een invasie op Sicilië zei Hitler dat er een aanval op Sardinië en de Peloponnesos zou komen.

Hitler liet de nodige troepen naar Griekenland overplaatsen. De Duitsers legden er mijnenvelden aan en duikboten trokken weg voor de kust van Sicilië en versterkten de verdediging van Sardinië.

In de nacht van 10 juli 1943 vielen de geallieerden Sicilië aan. Zelfs een week na de landing dachten de Duitsers dat het om een schijnaanval ging. Toen op 22 juli Palermo werd veroverd krabden ze zich toch achter de oren, maar was het intussen te laat. De geallieerden hadden hun eerste overwinning op het Europese vasteland behaald.

Mede n.a.v. ”Operation Mincemeat. How a dead man and a bizarre plan fooled the Nazis and assured allied victory”, Ben MacIntyre; uitg. Bloomsbury Publishing, Londen, 2010; ISBN 978 07 4759 868 8; 416 blz.; € 23,35.