Toen Afghanistan nog in de kijker stond, placht de Amerikaanse president George W. Bush de heropbouw van Afghanistan te vergelijken met het Marshallplan dat na de Tweede Wereldoorlog Europa uit het slop haalde. „Marshall besefte dat de overwinning tegen de vijand in de Tweede Wereldoorlog gevolgd moest worden door een morele overwinning die uitmondde in een beter persoonlijk leven”, verkondigde Bush tijdens een toespraak over Afghanistan aan het Militair Instituut in Virginia, waar minister van Buitenlandse Zaken George Marshall ooit op de banken zat.

Afghanistan is tot op heden in niets te vergelijken met het naoorlogse Europa. De regering van Hamid Karzai zit nog steeds vast in het zadel, maar ze slaagt er niet in om meer te controleren dan de hoofdstad Kabul, het enige gebied waar de internationale vredesmacht ISAF een mandaat heeft. „Er zijn geen betekenisvolle veranderingen voor de mensen”, zei Ahmed Wali Karzai, de broer van de Afghaanse president en de vertegenwoordiger van Kabul voor de zuidelijke -Pathaanse- regio Kandahar, onlangs in een interview. „Ik weet niet wat ik de mensen nog moet vertellen.”

Met enkel de controle over een klein deel van Afghanistan is het voor Karzai en zijn ploeg onbegonnen werk om het land opnieuw op te bouwen. Van enthousiasme voor de VS is al helemaal geen sprake, zeker niet bij de Pathanen, een bevolkingsgroep die 40 procent van de bevolking uitmaakt. Er zijn steeds meer tekenen dat de verdreven Taliban aan een comeback bezig zijn in het zuiden van het land, een gebied waar vooral Pathanen leven. De Taliban behoren overwegend tot de Pathaanse bevolkingsgroep.

Die hypothese werd vorig weekend op dramatische wijze geïllustreerd met de moord op Haji Gilani, de neef en een van de nauwste vrienden van Karzai in de zuidelijke provincie Oruzgan. De moord was het voorlopige hoogtepunt in een geweldscampagne tegen de regering. Tien dagen geleden werd een Salvadoraanse medewerker van het Internationale Rode Kruis geëxecuteerd aan een wegblokkade. De gewapende groep had via satelliettelefoon rechtstreekse orders gekregen van de bevelhebbers van de Taliban. Het was de eerste moord op een buitenlandse hulpverlener sinds de Taliban werden verdreven. Een aantal organisaties, waaronder het Rode Kruis, trokken hun personeel terug uit het grootste deel van het zuiden - een nieuwe vertraging bij de heropbouw.

Vorige week kwam een Amerikaanse verkenningspatrouille in een hinderlaag terecht, ook al in het zuiden. Twee Amerikaanse ”special forces” overleefden het niet, een derde raakte gewond samen met drie Afghaanse soldaten. Het was de eerste keer dat er Amerikaanse soldaten in Afghanistan sneuvelden sinds december.

Een week eerder -opnieuw in het zuiden- werden drie Afghaanse soldaten gedood bij hun wegblokkade in een aanval van guerrilla’s, Taliban of troepen van Gulbuddin Hekmatyar, een Pathaanse krijgsheer die zich aansloot bij de Taliban nadat Karzai president werd. Als antwoord op de incidenten hebben de Amerikaanse militairen in Afghanistan de voorbije tien dagen vermoedelijke schuilplaatsen van de Taliban bestookt in de bergen.

Volgens Washington moeten de 8000 Amerikaanse soldaten in Afghanistan zich geen zorgen maken, maar onafhankelijke analisten denken daar anders over. Zij denken dat de incidenten een aanduiding zijn van het feit dat Washington en de regering-Karzai in ongenade vallen bij de Pathanen, de grootste etnische groep. „De VS worden verantwoordelijk geacht voor de huidige situatie in Afghanistan”, schreef Mahmud Karzai, een van Karzais broers recentelijk in een opiniestuk in de ”Washington Post”. Het stuk (ondertekend door Mahmud, de stichter van de Afghaans-Amerikaanse Kamer van Koophandel, Hamed Wardak, de vice-voorzitter van die Kamer en Jack Kemp, een voormalig Republikeins presidentskandidaat) was een duidelijke waarschuwing dat de tegenstanders van de regering-Karzai terrein winnen.

De oorzaak daarvan is voor veel analisten duidelijk: De Amerikaanse special forces steunen op de lokale krijgsheren en niet op de ISAF om de orde te handhaven op het platteland. „Op zijn zachtst gezegd zorgt de Amerikaanse samenwerking met de krijgsheren voor een vervreemdingseffect bij de gewone Afghaan,” schreven de Kemp, Karzai en Wardak. „Het slechtste scenario is dat de Afghanen de VS associëren met tirannie en daardoor vatbaar worden voor manipulatie door de Taliban en al-Qaida.”

„Dat krijg je als je niet wil betalen voor Veiligheid”, zegt een functionaris in het ministerie van Buitenlandse Zaken. De anonieme bron geeft toe dat de plannen van Washington om soldaten en agenten op te leiden om de veiligheid buiten Kabul te bewaken maar moeilijk van de grond komen. Dat zou voor een groot deel liggen aan gebrek aan geld om te rekruteren.

Ook het humanitaire luik zit klem. Recent werden provisoire regionale teams (PRT’s) gevormd, die geleid worden door 500 Amerikaanse civiele reservisten die humanitaire taken moeten uitvoeren en de opdracht hebben om in dorpen te helpen met de oprichting van schooltjes en de aanleg van wegen. Maar ook de PRT’s worden beschermd door lokale krijsheren, wat ten koste gaat van de geloofwaardigheid van Kabul. In de Pathaanse regio wordt hun werk soms met de grond gelijkgemaakt door de Taliban of door verwante groepen. Veel humanitaire organisaties zien in de vermenging van militaire en humanitaire taken de oorzaak van de aanvallen op echte humanitaire organisaties.

Karzai heeft onlangs een groots demilitariseringsprogramma aangekondigd gebaseerd op de beproefde basisidee van werk in ruil voor wapens. Karzai wil die banen via openbare werken aanbieden. Noch de VS, noch andere donoren tonen interesse in dat programma. Het Congres keurt een dezer dagen een bijkomend pakket van 75 miljard dollar goed, maar tot Karzais ontgoocheling is daar geen extra geld bij voor Afghanistan, laat staan voor een ontwapeningsprogramma.