Voor Nicolas Sarkozy is de affaire-Woerth/Bettencourt sinds begin vorige week verleden tijd. De Franse media mogen dan nog steeds moord en brand schreeuwen, voor de president is de affaire slechts gedoe, tijdverspilling. Hij wil de aandacht van de Fransen verleggen naar wat het hoogte­punt van zijn eerste termijn moet gaan worden: de hervorming van het pensioenstelsel. Alleen is dat lastig wanneer degene die deze kar moet trekken, tegelijk een hoofdrol speelt in een feuilleton dat Frankrijk bijna dagelijks voorziet van nieuwe ont­wikkelingen.

Minister van Arbeid Eric Woerth heeft sinds half juni wel wat anders aan zijn hoofd. Sinds de publicatie van enkele compromitterende geluids­opnames staat zijn reputatie op het spel. Uit de opgenomen gesprekken blijkt dat Woerth vraagt om zijn vrouw Florence aan te stellen als financieel adviseur bij de onderneming die het fortuin van Bettencourt beheert. In de opnames wordt gesproken over het ontduiken van belastingen, terwijl Woerth destijds als minister van Begroting verantwoordelijk was voor het innen ervan.

Sarkozy laat de algemene financiële inspectiedienst een onderzoek instellen. Een vervelende uitkomst vreest hij allerminst. Sarkozy: „Ik heb er alle vertrouwen in dat de inspectiedienst in het dossier-Bettencourt niets zal aantreffen dat een smet kan werpen op het blazoen van Eric Woerth.”

De opnames suggereren dus dat de 87-jarige Liliane Bettencourt vermoedelijk niet over al haar bezittingen netjes belastingen betaalt. Het lijkt erop dat enorme bedragen opzettelijk buiten de Franse fiscale zone worden gehouden. Maar over het schenken van grote bedragen doet Bettencourt niet zo moeilijk. Vooral niet aan partijen die het grootkapitaal een warm hart toedragen.

Als erfgename van het L’Oréalconcern is Liliane Bettencourt zonder enige twijfel de rijkste vrouw van de Republiek. Geschat wordt dat haar vermogen rond de 17 miljard euro ligt. Met zo veel nullen op de bank kijk je niet op een dubbeltje. De steenrijke weduwe heeft er een gewoonte van gemaakt nogal kwistig met haar geld om te springen. Misschien ging ze in sommige gevallen iets te ver met haar vrijgevigheid, zo vermoeden mensen in haar directe omgeving.

Eind 2007 diende haar dochter Françoise Bettencourt-Meyers daarom een klacht in tegen de 63-jarige fotograaf en kunstenaar François-Marie Banier. Hij zou opzettelijk misbruik maken van de broze gezondheid van haar moeder en op die manier al vele honderden miljoenen euro’s hebben ontvangen.

Banier is niet de enige die de deur platliep bij de oude vrouw. Ook veel rechtse politici, onder wie Nicolas Sarkozy en Eric Woerth, kwamen bij Bettencourt over de vloer. Niet alleen om te dineren, zo zou blijken op 6 juli. Die dag legt de 51-jarige Claire Thibout, de voormalige persoonlijke accountant van Liliane Bettencourt, een verklaring af die inslaat als een bom. Ze kan het niet langer aanzien hoe haar voormalige werkgever financieel misbruikt wordt door mensen uit haar om­geving. Ook de politiek spaart ze niet. Volgens Thibout heeft Woerth als fondsenwerver voor Sarkozy’s partij, de UMP, in 2007 zo’n 150.000 euro ontvangen. Geld dat bedoeld was om de verkiezingscampagne te financieren. In Frankrijk mag een politieke partij slechts een bedrag aannemen van hooguit 7500 euro.

Na anderhalve week rondt de algemene financiële inspectiedienst het door Sarkozy gelaste onderzoek naar de boekhouding van Woerth af. De inspecteurs vinden in het meer dan 6000 dossiers tellende archief geen aanwijzingen voor de mogelijkheid dat Woerth zich persoonlijk zou hebben bemoeid met de belastingen van Liliane Bettencourt.

Niets stond daarom Sarkozy in de weg om begin vorige week pal achter de minister te gaan staan. „Woerth is een eerlijk en zeer competent man op zijn terrein”, aldus de president tijdens een uur durend interview op televisie. Hij raadt de minister wel aan zijn functie als penningmeester neer te leggen. Daarbij roept hij een brede commissie in het leven die zich moet gaan bezighouden met mogelijke gevallen van belangen­verstrengeling.

Toch wil de journalist weten hoe de recente reeks affaires valt te rijmen met Sarkozy’s streven naar een Republiek die niks te verwijten valt. Sarkozy: „Daar zijn we juist mee bezig! Ik geef u een voorbeeld. Niet eerder werd de boekhouding van het Élysée door de rekenkamer gecontroleerd. Daar ben ik mee begonnen.” Zijn betoog moet korte metten maken met het idee dat de politiek corrupt is.

En hoe zit het met die politieke bom? Een gerechtelijk vooronderzoek naar de waarheid achter Thibouts bewering over de illegale financiering van de partij is door Sarkozy in gang gezet. Daarmee is voor Sarkozy voorlopig de kous af.

Op naar het volgende hoofdstuk. Sarkozy heeft geen zin om zijn agenda te laten bepalen door de oppositie. Hij praat over de aanpassingen die nodig zijn om Frankrijk de 21e eeuw binnen te loodsen. Hij is onverzettelijk als het gaat om de noodzaak dat mensen niet voor hun 62e met pensioen gaan.

Partijgenoten zijn weliswaar tevreden over de wijze waarop het staatshoofd leiderschap heeft getoond, maar het valt te betwijfelen of zijn woorden ook een groot deel van de 
6 miljoen kijkers hebben kunnen overtuigen.

Daags na het bewuste interview is de rust bepaald niet teruggekeerd. Woerth legt zijn functie als penningmeester van de UMP neer. Het zou de gemoederen kunnen sussen, maar de argwaan tegenover de politieke macht zit diep. De geruchten over illegale partijfinanciering, belasting­ontduiking en bovendien het aanstellen van nota bene een bevriende aanklager die het allemaal mag gaan uitzoeken. Het sluit allemaal naadloos aan bij de gedachten van velen: Sarkozy is er voor de rijken, ook al beweert hij rechtvaardig te zijn.

Verschillende media en vertegenwoordigers van de linkse oppositie, maar ook de rechtse politicus Dominique de Villepin merken al gauw op dat Sarkozy’s poging om de affaire te sussen door een gerechtelijk vooronderzoek te gelasten niet serieus genomen kan worden.

Aanklager Philippe Courroye kan volgens hen geen onafhankelijk onderzoek leiden, de aanklager behoort tot de vrienden­kring van Nicolas Sarkozy. Hij heeft hem vorig jaar zelfs nog gedecoreerd met de nationale orde van verdienste.

Ook enkele vooraanstaande juristen beginnen zich steeds openlijker te roeren vanwege de persoonlijk inmenging van het Élysée. De voorzitter van de rechtbank van Parijs, Serge Portelli, pleit in Le Monde voor een onderzoek door een college van onderzoeksrechters. Portelli: „Zij alleen zijn vandaag de dag in Frankrijk in staat om onafhankelijk onderzoek te verrichten, om zo te proberen de waarheid te achterhalen die mogelijk voor sommigen beschamend is.”

Al eerder kreeg Sarkozy flinke kritiek vanwege zijn besluit de algemene financiële inspectiedienst (IGF) te laten kijken naar de boekhouding van Eric Woerth. Ook de IGF staat niet bekend als een neutraal orgaan, omdat de inspecteurs vallen onder de verantwoordelijkheid van de minister zelf. Die bepaalt op voorhand welke stukken ingezien kunnen worden en welke niet.

Toen Nicolas Sarkozy in 2007 aantrad, wilde hij juist een streep wilde zetten onder dit Frankrijk, het Frankrijk waarin de heersende politieke elite geld aanneemt van grote bedrijven, het Frankrijk van de vriendjespolitiek. Sarkozy wilde zich losmaken van die praktijken, die zo typisch waren voor de jaren 90.

Tijdens zijn campagne in 2007 liet hij geen kans voorbij­gaan om aan te geven dat hij zou breken met de oude politiek. Frankrijk moest weer hard aan het werk. Je kunt er financieel alleen op vooruigaan als je daar voor wilt werken. Frankrijk was volgens Sarkozy gebaat bij een liberaal programma waarin de overheid een kleinere rol moest gaan spelen. Geld was geen vies woord meer.

De crisis gooide roet in het eten. De werkloosheid nam spectaculair toe, bijna 10 procent van de Fransen zit zonder baan. De Fransen verwijten Sarkozy dat hij geen oog heeft voor de sociale problemen die dit tot gevolg heeft gehad. En zo groeide de kloof tussen de president en de Fransen. Uit een onlangs gehouden peiling bleek dat slechts 26 procent van de ondervraagden in de toekomst een rol weggelegd zag voor de president.

Veel Fransen zien in de affaire- Woerth/Bettencourt een bevestiging van hun vermoeden. Nicolas Sarkozy gedraagt zich als het erop aankomt uiteindelijk niet anders dan eerdere bewoners van het Élysée. Deze week werd ook bekend dat Liliane Bettencourt geld terugkrijgt van de belasting omdat Sarkozy vasthoudt aan een belastingplafond van 50 procent voor de allerhoogste inkomens. De miljardaire kreeg een bedrag van 30 miljoen op haar rekening teruggestort. Volledig legaal. Maar probeer dat maar eens te verkopen in de huidige crisis.

Het pak slaag dat de UMP in maart bij de regionale verkiezingen te verwerken kreeg, heeft blijkbaar enkele cosmetische veranderingen teweeggebracht. Sarkozy heeft zijn stijl aangepast, zijn presentatie is rustiger en sommige commentatoren vermoeden zelfs het gebruik van een grijze kleurspoeling. Tijdens het televisie- interview oogde hij zowaar presidentieel.

Maar Sarkozy’s probleem blijft zijn hardnekkige geloof in zijn eigen onfeilbaarheid. Hij weet wat goed is om Frankrijk door de crisis te loodsen en hij bepaalt hoe onafhankelijk een aanklager in de affaire-Woerth/Bettencourt dient te zijn. En in dit geval bepaalt hij hoe en wanneer er geblust gaat worden. Maar of hij daarmee zijn kiezers terugkrijgt?