Wie Halit Tel hoort spreken, denkt onbewust aan de avonturenroman ”De laatste der Mohikanen” van James Fenimore Cooper. Want zoals de Mohikanen met uitsterven werden bedreigd, is het met de Yezidi’s de grote vraag hoelang het zal duren voordat zij opgaan in de westerse cultuur en het geloof van hun vaderen achter zich hebben gelaten.

Tel vormt samen met zijn vrouw en vier kinderen een van het handjevol Yezidi­gezinnen dat Nederland telt. Zijn ouders wonen bij hem in buurt, maar zij kunnen niet met zijn kinderen spreken. De vader en de moeder van Tel spreken geen Nederlands en zijn kinderen op hun beurt geen Koerdisch of Aramees. „Ze houden van elkaar, maar kunnen amper met elkaar communiceren. Ik ben tolk tussen de eerste en de derde generatie.”

Tel woont sinds 1977 in Nederland. „Samen met mijn broers en ouders trokken 
we toen weg uit Dibek, een stad in het zuidoosten van Turkije. Het was een plaats die voor 
95 procent uit Syrisch-orthodoxen bestond en voor 5 procent uit Yezidi’s. Maar halverwege de jaren zeventig kregen de minderheden in Turkije problemen en vluchtten mijn ouders naar Nederland.”

Tels ouders vestigden zich in Hengelo, waar Tel naar school ging en nu al 33 jaar woont. Contacten met Yezidi’s in Nederland heeft hij niet. „Alleen mijn ouders zie ik regelmatig, omdat die bij ons in de buurt wonen. Ik heb overigens wel contacten met Yezidi’s in Duitsland, waar een veel grotere Yezidigemeenschap is. Daar wonen zeker 50.000 tot 60.000 Yezidi’s.”

Als de gemeenschap in Nederland zo klein is, zal er ook wel geen kerk of tempel zijn?

„Dat klopt: die is er niet, maar die is er ook niet in Duitsland. Er is in Lalish, in Noord-Irak, een tempel. De Yezidi­gemeenschap in Duitsland wilde daarvan een kopie maken zodat ze diensten kon beleggen. Maar de leiding in Noord-Irak wil dat niet. Het argument is dat je originaliteit niet kunt kopiëren.”

Dus dan bidt u gewoon thuis?

„Yezidi’s hebben niet geleerd te bidden. Alleen degenen die dicht bij de tempel in Lalish wonen, hebben dat geleerd.”

Maar hoe beleeft u dan uw geloof?

„Ik heb een paar boekjes gekocht waarin het geloof beschreven staat, maar ik ben er niet mee opgegroeid. Ik ben 
Yezidi, omdat mijn vader Yezidi is. En mijn kinderen zijn eveneens Yezidi, omdat ik het ben.”

Dus wat u in het boekje hebt gelezen over het Yezidigeloof brengt u over op uw kinderen?

„In het Yezidigeloof zitten elementen van Zarathustra. Daar neig ik naar. Mijn kinderen heb ik ook in die richting opgevoed. Ze zijn besneden, maar bidden en vasten heb ik hun niet geleerd. Mijn dochter die psychologie studeert volgt mij. De andere drie kinderen weten dat ze Yezidi zijn, maar doen er niet veel mee. Zij zijn meer geïntegreerd in de Nederlandse samenleving. Misschien veranderen ze nog qua inzicht, maar dwingen kan en wil ik hen niet.”

Tels kinderen zijn in de achtergronden van hun ouders geïnteresseerd. „Vorig jaar nam ik een van hen mee naar mijn geboortedorp. Dat vond hij leuk, maar als hij definitief terugkeert redt hij het niet. Ze kennen de cultuur en de taal niet. Ze spreken een paar woorden Koerdisch en een paar woorden Aramees. In ieder geval te weinig om je daar te redden. De talen die ze wel spreken, zijn Engels, Duits en Nederlands, maar daar heb je in het zuidoosten van Turkije niets aan.”

Dus blijven uw kinderen in Nederland.

„Ja, hier voelen ze zich prima thuis. De oudste is 23 jaar en studeert psychologie. Dan studeert er een hbo bedrijfseconomie, er werkt er een en de jongste zit op het voortgezet onderwijs.”

Hoe ziet u de toekomst van de Yezidi’s in het vrije Westen?

„In de landen van herkomst, Turkije en Irak, waren we al een kleine minderheid. Van die kleine minderheid zijn er duizenden naar het Westen gegaan, verspreid over verschillende landen. In het Midden-Oosten kenden we vervolging, hier vrijheid. Maar wat die geweren niet voor elkaar kregen, krijgen de assimilatie en de integratie in het Westen wel voor elkaar. Over pakweg vijftig, zestig jaar zijn er geen Yezidi’s meer. De eerste en de tweede generatie houden nog vast aan de oude traditie, maar de derde geeft die op.”

Dat moet u toch aan het hart gaan?

„Ja, maar wat kun je doen? Hoe kun je een gemeenschap die zwak is versterken? Wij hebben geen sterke leider. Van hervormingen wil de leiding niet weten. Ze ziet het gevaar van de toekomst niet. Wat is er verkeerd aan een kerk in Duitsland te bouwen? In welke Bijbel staat dat dat niet mag? Over twintig jaar zijn we volledig geassimileerd.”

Een andere hervorming die zou moeten worden door­gevoerd, is het afschaffen van de verplichting om te trouwen met iemand uit je eigen maatschappelijke laag, meent Tel. „Onze kinderen kennen dat niet en verbazen zich erover. Zelf schaam ik me ervoor, want het is ouderwets. Als ze aan mij vragen waar er staat dat het zo moet, weet ik het niet. Het enige dat ik kan zeggen, is dat het zo is en dat we het zo houden, maar dat is toch geen antwoord?!

De hele wereld verandert en dan moet je mee. De tijd van mijn vader is een andere dan die van mij. De tijd van mijn kinderen zal weer een andere zijn dan die van mij. We moeten mee in die tijd. De leefwereld van het Midden-Oosten is een andere dan die hier. Die kun je niet een-op-een overbrengen, want dan krijg je problemen.

Waar het om gaat is dat we onze normen en waarden, onze traditie vasthouden, maar omdat dat niet gebeurt en we de verleidingen van het Westen met zijn seks, sport en muziek niet kunnen weerstaan, zal onze gemeenschap ophouden te bestaan.”

Het geloof van de Yezidi’s

Etnisch gezien zijn de Yezidi’s Koerden. Zo komt de naam Yezidi van het Koerdische woord Yezdan, god. De Yezidi’s leven vooral in Noord-Irak en Zuid-Turkije. In totaal zijn er naar schatting een half miljoen Yezidi’s. Ze claimen dat hun godsdienst ouder is dan het joodse geloof. Volgens de tijdrekening van de Yezidi’s leven we in het jaar 6758.

Over de oorsprong van de Yezidireligie is de wetenschap het niet eens. Sommigen zeggen dat zij uit India komen, anderen denken eerder aan Perzië, het huidige Iran, omdat de religie elementen van Zarathustra’s leer bevat. Zarathustra leefde waarschijnlijk in de veertiende eeuw voor Christus en was de grondlegger van de godsdienst van de Meden. Anderzijds kent het geloof van de Yezidi’s ook joodse, christelijke en islamitische elementen.

De Yezidi’s geloven in een almachtige god die de wereld schiep. Onder hem staan zeven engelen, van wie Tawuse Melek de belangrijkste is. Hij wordt als een pauw afgebeeld.

Over het Yezidigeloof doen de meest uiteenlopende verhalen de ronde. Een ervan is dat de Yezidi’s de duivel aanbidden. Het zijn vooral moslims die de Yezidi’s altijd hebben onderdrukt en vervolgd en die deze fabel de wereld in hebben geholpen. Zo beweren moslims dat de hoofd­engel Tawuse Melek de duivel is. Volgens sommige moslims zijn de Yezidi’s afvallige moslims. In de loop der eeuwen zijn miljoenen Yezidi’s door moslims gedood.

Wie als christen een Yezidihuis binnenstapt, fronst even zijn wenkbrauwen als hij naast de deurpost een slang ziet afgebeeld. Deze heeft echter niets met de slang in Genesis te maken. Volgens de Yezidi’s bleek de ark van Noach lek te zijn. Een slang dichtte daarop het gat in de boot. Sindsdien zien zij de slang als een dier dat geluk brengt en schilderen ze hem naast hun voordeur.

Yezidi’s kennen geen bekeringsijver. Iemand wordt als Yezidi geboren. Voor buitenstaanders is het onmogelijk zich tot het Yezidigeloof te bekeren. Yezidi’s trouwen alleen met mensen uit de eigen gemeenschap. Verlaat iemand het geloof, dan wordt hij of zij uit de gemeenschap gestoten.

De Yezidi’s kennen een kastensysteem. Aan het hoofd van de hiërarchie staat de Yezidi­prins of Mir. Onder hem staat Baba Sheikh, het geestelijke hoofd van de gemeenschap. Daaronder komen de priesters enzovoorts. Een Yezidi mag alleen trouwen met iemand uit zijn eigen kaste.